زمینه برای دانش‌بنیان‌ها مساعدتر می‌شود

سورنا ستاری در گفت‌وگویی با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت از اهداف دولت دوازدهم برای بهبود شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان می‌گوید.

نوپانا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دولت: سورنا ستاری معتقد است دستاوردهای بسیاری در دولت یازدهم حاصل شده است. بیش از سه هزار شرکت دانش‌بنیان، زمینه صادرات محصولات دارویی داخلی به کشورهای همسایه و آمار رو به ‌رشد بازگشت نخبگان، بخشی از این دستاوردهاست اما مهم‌ترین دستاورد زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان را در حفظ نیروی انسانی خلاق و کارآمد عنوان می‌کند و معتقد است با گسترده‌تر کردن این فضای محدود، می‌توان به پیشرفت اقتصاد و حفظ و ماندگاری سرمایه‌های انسانی امیدوار بود. مشروح گفت‌وگو با معاون علمی و فناوری را می‌خوانید:

*نظر به اهمیت توسعه علم و فناوری در توسعه اقتصادی کشور و با توجه به نقش مهم معاونت علمی و فناوری برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و تحقق اقتصاد مقاومتی این معاونت چه اقداماتی در این زمینه داشته است؟

مهم‌ترین رویکرد اجرایی و عملیاتی دولت یازدهم، اجرایی‎سازی قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان بود. این روند با شکل جدی‌تر و با اهتمام بیشتری در دولت دوازدهم نیز پیگیری و دنبال خواهد شد. در همین مسیر، رویکرد اصلی معاونت علمی و فناوری در خصوص همکاری‌های بین المللی، ایجاد بستر مناسب برای فعالیت بازیگران نظام نوآوری و به ویژه شرکت‌های نوآور است. معاونت سعی می‌کند شرایط، امکانات و زیرساخت مناسب برای نقش آفرینی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی را در بستر اقتصاد کنونی کشور ممکن کند.

همچنین حمایت از طرح‌های تجاری‌سازی فناوری با هدف رفع نیازهای راهبردی کشور، از طریق اعطای تسهیلات به طرح‌های تجاری‌سازی شرکت‌ها و برنامه‌ريزي، شناسايي، تصويب، اجرا و پایش طرح‌هاي کلان ملي فناوري و نوآوري محصول محور بر مبناي فناوري‌هاي راهبردي و اولويت‌دار کشور که با مشاركت بخش خصوصي و نهادهاي دولتی ذي‌ربط انجام می‌شود. در این رویکرد، طرح‌های فناورانه با قابلیت تجاری‌سازی را شناسایی و ارزیابی و از برخی طرح‌های منتخب در استان‌ها و دانشگاه‌های مختلف در قالب ارائه تسهیلات مالی و ایجاد هماهنگی میان سازمان‌ها و نهادهای دولتی و شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت می‌شود.

* کار جوان‌های خلاق و نوآور و شرکت‌های آنها را تا چه میزان و چگونه حمایت کرده‌اید؟

می‌دانید که تجربه دهه‌های اخیر نشان داده است ایجاد ظرفیت‌های نوآوری، جایگاهی محوری در پویایی و رشد کشورهای موفق در مسیر توسعه داشته است. از سوی دیگر، توانمندی پایین بنگاه‌ها و شرکت‌های نوپا در مدیریت کسب‌وکار و خلق فناوری و نوآوری در ایران و لزوم توسعه و پرورش نوعی زیست‌بوم نوآوری و فن‌آفرینی از طریق سرمایه‌های فکری و دانشی موجب شده است تا حمایت از شکل‌گیری و توسعه مراکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری به عنوان برنامه‌ای فراگیر در عرصه ملی توسط معاونت علمی و فناوری مد نظر قرار گیرد.

بر این اساس، معاونت از سال ۹۳ تاکنون، پشتیبانی از مراکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری را در دستور کار خود قرار داده و تاکنون در مجموع با رقمی قریب به ۷۳۰ میلیارد ریال از را‌ه‌اندازی، توسعه و بالندگی ۴۳ مرکز نوآوری و شتاب‌دهی فناوری در عرصه ملی حمایت به عمل آورده است. در قالب این برنامه، تاکنون (مرداد ۱۳۹۶) از مراکز نوآوری و شتاب‌دهی در ۲۶ دانشگاه، ۹ پارک علم و فناوری، ۶ مرکز پژوهشی و دو بنگاه بخش خصوصی حمایت مادی در قالب اعطای کمک‌های بلاعوض و تسهیلات قرض‌الحسنه حمایت به عمل آمده است. در واقع معاونت با هدف ارتقای کسب‌و‌کار شرکت‌های دانش‌بنیان و تشویق دانشجویان به راه‌اندازی کسب‌و‌کار مبتنی بر فناوری، معاونت علمی ‌و‌ فناوری اقدام به حمایت از راه‌اندازی مراکز نوآوری و خدمات فناوری در دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری در سراسر کشور و حمایت از زیرساخت‌های فناوری و نوآوری کرده است.

* همکاری‌های دیگر دستگاه‌ها و وزارتخانه چگونه بوده و معاونت چه حرکتی را در این راستا صورت داده است؟

مسلماً قرار نیست معاونت علمی و فناوری این کار را به تنهایی انجام دهد و به حمایت و همکاری همه دستگاه‌ها نیاز دارد. معاونت علمي و فناوري رياست‌جمهوري به عنوان يک نهاد فرابخشي در بدنه اجرايي دولت، ماموريت اساسي خود را تلاش براي تحقق «اقتصاد مقاومتي و دانش‌بنيان» تعريف کرده است و در این راستا نگاه ویژه و متوازنی به ابعاد مهم در توسعه مولفه‌های اثرگذار بر این اقتصاد دانش‌بنیان دارد. به عبارت دیگر، معاونت علمی ‌و‌ فناوری تلاش کرده تا با تدوین سیاست‌های جامع و جلب مشارکت ذی‌نفعان کلیدی در بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی، گام‌های موثری در راستای شکل‎گیری زیست‌بوم کارآفرینی و نوآوری در فضای اقتصادی- اجتماعی کشور بردارد.

تصویب‌نامه هیئت وزیران برای ارائه برنامه‌ و روش‌های اجرای وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، جهاد کشاورزی، نیرو، ارتباطات و فناوری اطلاعات، صنعت، معدن و تجارت، دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، راه و شهرسازی، علوم، تحقیقات و فناوری به منظور بازارسازی برای محصولات دانش‌بنیان تولید داخل به میزان ۱۰۰ هزار میلیارد ریال اعتبار تا پایان سال ۱۳۹۶ و تدوین و تصویب «نظام‌نامه پیوست فناوری قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی» در قراردادهای بین‌المللی و طرح‌های مهم ملی مصوب ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در جهت تعامل فعال حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و بخش‌های اصلی اقتصاد کشور و توسعه توانمندی فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان و داخلی دو اقدام مهم در راستای بازارسازی محصولات دانش‌بنیان است.

در حال حاضر، بیش از ۳ هزار شرکت دانش‌بنیان تایید شده در کشور داریم که میزان فروش آنها بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان در سال گذشته بوده است. تعداد شرکت‌های دانش‌بنیانی که در سال گذشته از صفر شروع کرده و امسال چندین میلیون دلار قیمت گذاری شده کم نیست و اینها گام‌های بزرگی است که برداشته شده است.

برخی از شرکت‌هایی که در حوزه‌هایی چون نانو و زیست‌فناوری اقدام به طراحی خط تولید محصولات خود کرده‌اند، از آنجایی که دانش فنی در اختیار این شرکت‌ها است می‌توانند هر نوع تغییری را در آن ایجاد کنند.

* ورود این محصولات به بازارهای بین‌المللی همان‌طور که شما نیز بارها تاکید داشته‌اید، برای ورود شرکت‌ها به بازارهای بین‌المللی چه تمهیداتی صورت داده‌اید؟

این موضوع کاملا درستی است و به‌عنوان یکی از ضرورت‌ها به شمار می‌رود. باید در نظر داشت که صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و فناور پیچیده‌تر از صادرات مواد خام است، چرا که صادرات نیاز به تاییدیه‌ها و استانداردهای بین المللی دارد و اخذ این گواهینامه‌ها در شرایط پیش از برجام تقریبا غیرممکن بود. ثبت هر دارو نیازمند انجام فرآیند کارآزمایی‌های بالینی (Clinical Trial) است. این داروها در مدت سه سال مورد کارآزمایی‌های بالینی برای اخذ تاییدیه‌های روسیه را قرار گرفتند و خوشبختانه برای نخستین بار دو داروی ایرانی در اروپا در حال ثبت است؛ ضمن آنکه در روسیه ۵ نوع دارو به ثبت رسیده ارائه کرده‌ایم، داروهای زیست‌فناوری صادر شده به روسیه توانسته‌اند ۱۰۰ درصد بازار این کشور را در اختیار بگیرند و جایگزین نمونه‌های آمریکایی این دارو در روسیه شده‌اند، داروی درمان ام‌اس (MS) از جمله داروهای صادر شده به کشور روسیه است برای داروی ضد سرطان نیز تاییدیه  های آن اخذ و صادرات آن شروع شده است. همچنین صادرات داروی ایرانی به کشورهای عراق و ترکیه، بر اساس همین فرآیند آغاز شد.

کارآزمایی‌های بالینی موضوعی نیست که شرکت‌های داخلی با آن آشنا باشند ولی امروزه شرکت تخصصی برای اجرای کارآزمایی‌های بالینی در کشور ایجاد شده است. اینها جزء اقدامات جدیدی برای وارد شدن فناوری به اقتصاد کشور است.

فرآیند صادرات کالا‌ها و همچنین آموزش و مشاوره شرکت‌ها در حوزه صادرات از جمله نیازهای اساسی شرکت‌های دانش‌بنیان است که معاونت علمی، کریدور توسعه صادرات و تبادل فناوری را با توجه به همین ضرورت و با هدف توسعه بازار صادراتی محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۳۹۳ راه‌اندازی و مورد بهره‌برداری قرار داده است. خدمات تسهیل کننده در این مجموعه سعی بر آن است تا با شناسایی و ارزیابی شرکت‌های خدماتی فعال در این حوزه، خدماتی با کیفیت و اثربخش در جهت توسعه توان صادراتی شرکت‌ها ارایه شود. در همین راستا، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به منظور ایجاد و خلق ثروت برای جامعه از طریق صادرات محصولات با فناوری بالا، اقدام به حمایت از خدمات این کریدور می‌کند و این امکان را فراهم نموده است تا صادرات شرکت‌ها از طریق اینگونه خدمات تسریع شود.

(همچنین بخوانید: با تمام قوا در صف حمایت از استارت‌آپ‌ها ایستاده‌ایم)

*چه حمایت‌هایی از شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان شده است؟ چه میزان از طرح‌ها و ایده‌ها به تجاری‌سازی رسیده است؟

در زمینه حمایت‌های مالی، با فعال‌سازی خطوط اعتباری تسهیلات مالی از طریق صندوق نوآوری و شکوفایی در قالب اعطای وام قرض‌الحسنه، سرمایه در گردش، لیزینگ، تسهیلات تولید صنعتی، ‌ صدور ضمانت‌نامه، اعطای تسهیلات به‎منظور فرآیندهای قبل از تولید صنعتی و حمایت از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات تجاری‌سازی و حمایت از صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی در مجموع  اعتباری در حدود ۱۱ هزار میلیارد ریال برای قریب به ۲ هزار شرکت و صندوق مصوب شده است. علاوه بر اجرایی‌سازی‌ موارد حمایت برگرفته از قانون، ارزیابی و شناسایی شرکت‌های دانش‌بنیان فرصت مناسبی را برای ارائه حمایت‌های متنوع از این شرکت‌ها فراهم آورده است که توسط معاونت علمی و فناوری و دبیرخانه کارگروه و در برخی موارد، با همکاری سایر دستگاه‌ها در حال اجرا است و در مجموع ۱۱۰ عنوان حمایت را شامل می‌شود. این برنامه‌ها از طریق توانمندسازی شرکت‌ها، توسعه بازار محصولات دانش‌بنیان، ارائه خدمات تخصصی و ... می‌تواند زمینه دست‌یابی به اهداف اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی را محقق سازد.

برخورداری از معافیت‎های مالیاتی برای ۲۱۷۵ و ۲۶۵۰ شرکت دانش‌بنیان به ترتیب در سال مالی ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵، ‌ استفاده از معافیت‎های حقوق گمرکی، عوارض و سود بازرگانی برای حدود ۲۷۰ شرکت، پذیرش ۱۰ شرکت از طریق بازار بورس و فرابورس، تصویب و اجرای ضوابط استقرار واحدهاي صنایع پیشرفته و شرکت‌های دانش‌بنیان در محدوده شهرهای بزرگ، توانمندسازی و مشارکت بخش خصوصی در جریان فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‎بنیان و ایجاد بازار برای بالغ بر ۵۰ شرکت ارائه‌دهنده خدمات تجاری‌سازی، تدوین و اجرایی‎سازی آیین‎نامه تسهیلات نظام وظیفه تخصصی برای افراد فعال در شرکت‌های دانش‌بنیان، برگزاری بیش از ۶۰۰۰ نفر ساعت دوره‌های آموزشی کاربردی و نشست‌های تخصصی، بهره‌مندی شرکت‌های دانش‌بنیان از خدمات شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی و ... از جمله این موارد است.

* یکی از نیازهای اساسی شرکت‌های دانش‌بنیان  زیرساخت‌های تجهیزاتی و امکاناتی است که معاونت علمی نیز گام‌هایی برای کمک به این عرصه برداشت مانند شبکه آزمایشگاهی. این شبکه با چه هدفی ایجاد شد؟

تجهیزات و خدمات آزمایشگاهی از لازمه‌های پژوهش کارآمد است و تولید و ارائه خدمت شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای فناوری بدون این زیرساخت‌ ممکن نیست، اما اینکه این تجهیزات، چگونه، کجا و با چه کیفیتی در اختیارمان قرار بگیرند، همواره دغدغه پژوهشگران و محققان بوده است. بعضا می‌دیدیم که تعداد قابل توجهی از یک دستگاه آزمایشگاهی در یک استان وجود دارد، اما باز هم پژوهشگرانی در همان استان از نبود این تجهیزات گلایه می‌کنند. بنابراین تدبیری صورت گرفت تا با شبکه‌سازی و اطلاع‌رسانی، تجهیزات و زیرساخت‌های آزمایشگاهی موجود در سراسر نقاط ایران در اختیار تمامی پژوهشگران، محققان، اساتید، دانشجویان و شرکت‌ها قرار بگیرد.

شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی معاونت علمی و فناوری، در حقیقت با ایجاد بستری گسترده از تجهیزات و خدمات هم‌افزایی توانمندی‌های آزمایشگاهی کشور در حوزه‌های فناوری‌های راهبردی را دنبال می‌کند.

در حال حاضر بیش از ۲۲۱ عضو قطعی، ۸۳ عضو آزمایشی، ۱۰۸ آزمایشگاه به صورت غیر عضو و مجموعا بیش از ۴۱۲ عضو مجموعه شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی را شکل می‌دهند. گرد هم آمدن این تعداد مرکز آزمایشگاهی موجب شده است تا بیش از ۱۰۰هزار خدمت آزمایشگاهی از میان بیش از هشت هزار تجهیز آزمایشگاهی به مشتریان ارائه شود.

این شبکه، با ایجاد باشگاهی از گروه‌های گوناگون مخاطبان را گرد هم آورده است. باشگاه مشتریان شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی که در حال حاضر بیش از ۱۰هزار عضو دارد، خدمات متنوعی از جمله تخفیف‌های استفاده از خدمات و برگزاری دوره‌های تخصصی را ارائه می‌کند. در حال حاضر، علاوه بر اعضای عمومی که می‌توانند به عضویت این باشگاه در بیایند، شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان، منتخبین پسادکتری خارج از کشور، اعضای هیئت علمی، برگزیدگان بنیاد ملی نخبگان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها از دیگر گروه‌های عضو باشگاه مشتریان هستند.

(همچنین بخوانید: رشد چشمگیر استارت‌آپ‌ها و رونق کسب‌وکار دانش‌بنیان در کشور)

*در خصوص مراکز نوآوری بین ‌المللی چه تجربه‌هایی صورت گرفته است؟

هنوز ابتدای راه هستیم اما تعدادي از آزمايشگاه‌ها و مراكز رشد در دانشگاه‌ها با همكاري آنان راه‌اندازي و محصولات جديد با پتنت آمريكا و اروپا ثبت شده است كه ادامه اين روند منجر به ارتقای سطح كيفي مراكز علمي و فناوري داخلي و افزايش سطح ارتباطات بين‌المللي اين مراكز را با دانشگاه‌ها و موسسات علمي محل فعاليت متخصصان ايراني در خارج از كشور خواهد شد.

پایتخت کشور تهران نیز به سوی تبدیل شدن به قطب نوآوری گام بر می‌دارد. به زودی پایتخت کشور با ظرفیتی بزرگ برای شرکت‌ها دانش‌بنیان و محصولات این شرکت‌ها تبدیل می‌شود. باید از این ظرفیت عظیم که عموماً در حوزه کارهای دانش‌بنیان خدماتی نهفته است بیشترین استفاده را ببریم. بنابراین طرح بزرگ «شهر دانش‌بنیان» اجرایی و تهران به شهر بزرگ فناوری تبدیل خواهد شد.

ما به دنبال این هستیم که با تاسیس شبکه نوآوری تهران، کل شهر تهران را تبدیل به یک پارک علم و فناوری کنیم. هر کسی که ایده‌ای دارد و قادر به تجاری‌سازی است، باید امکانات لازم را در دسترس خود داشته باشد. شبکه نوآوری، شبکه فعالان نوآوری حوزه صنایع فرهنگی و خلاق ایران است. در این شبکه با ارائه چارچوب پویای «جورچین نوآوری» به ارائه راهکارهایی برای توسعه کسب‌وکار نوآور پرداخته می‌شود.

* برای حمایت از پژوهش‌های اساتید برتر دانشگاهی چه اقداماتی صورت داده‌اید؟

معاونت علمی و فناروی با هدف تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری و دست‌یابی به مرجعیت علمی جهانی، در کنار تمامی برنامه‌های حمایتی خود، برنامه حمایت از پژوهشگران برتر کشور را آغاز و فدراسیون سرآمدان علمی ایران را در سال ۱۳۹۴ راه‌اندازی کرده است. این فدراسیون با حمایت از سرآمدان علمی کشور سعی دارد آنها را در این مسیر سخت دست‌یابی به جایگاه معتبر بین‌المللی و ارتقای کیفیت علمی کشور یاری کند.

فدراسیون سالانه ۱۰۰ محقق برتر کشور را به‌عنوان سرآمد علمی بر اساس دستاوردهای پژوهشی شامل انتشار مقاله در مجلات برتر علمی، شاخص اچ (H)، ارائه سخنرانی در مجامع بین‌المللی شناسایی می‌کند و در قالب ۲ گروه الف و ب حمایت می‌کند.

* در خصوص اختراعات مخترعان چطور؟ آیا حمایتی صورت گرفته است؟

بله. در خصوص پتنت‌های بین‌المللی، با توجه به هزینه بالای ثبت پتنت‌ها در سطح بین‌المللی، معاونت علمی و فناوری هزینه ثبت این پتنت‌ها حمایت می‌کند. ثبت پتنت فرآیندی زمان‌بر نیز هست و از زمان تایید یک درخواست و ثبت موقت تا زمان منتشر شدن حداقل یک سال طول می‌کشد. در سال ۲۰۰۹ بالغ بر ۳۵ پتنت، در سال ۲۰۱۰ بالغ بر ۴۷، تعداد ۵۶ پتنت در سال ۲۰۱۱ ، سال ۲۰۱۲ حدود ۵۷ پتنت ، سال ۲۰۱۳ تعداد ۳۵ پتنت، سال ۲۰۱۴ تعداد ۴۴ پتنت، بالغ بر ۵۸ پتنت در سال ۲۰۱۵، در سال ۲۰۱۶، ۹۴ و تا ماه گذشته سال میلادی جاری ۶۵ پتنت ثبت شده است. با توجه به روند رو به رشد پتنت‌ها انتظار داریم پتنت‌های منتشر شده‌ ایران در ادارات ثبت اختراع اروپا و آمریکا بالغ بر ۱۳۰ پتنت باشد. با توجه به زمان و فرآیند ثبت، پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۹۶ نزدیک به ۱۳۰ پتنت به صورت دائمی و ۷۰ پتنت به صورت فایل ثبت شود

در سال ۱۳۹۵ نسبت به سال گذشته شاهد ۵۳ درصد افزایش در تعداد خدمات درخواستی و ۲۴۱ درصد افزایش در ارائه خدمات بودیم و از میان ۱۸۶۳ خدمت، بالغ بر ۹۵۰ شرکت مورد حمایت قرار گرفتند.

*سرعت پیشرفت علم و فناوری در کشور در مقایسه با کشورهای توسعه یافته چقدر است؟ چه تغییراتی در سال‌های اخیر داشته است؟

تا سال ۲۰۱۷ شاخص جهانی نوآوری، رتبه ایران از نظر شاخص‌های مختلف علم، فناوری و نوآوری طی سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۴ بهبود یافته و با ۴۵ پله بهبود نسبت به سال ۲۰۱۴ به جایگاه ۷۵ جهان در سال ۲۰۱۷ رسیده است.

از سوی دیگر اقداماتی که در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و بنیاد ملی نخبگان در دولت یازدهم انجام شد، منجر به تسهیل‌گری بازگشت قریب به ۱۰۰۰ نخبه و شروع به کار ۷۱۰ نفر از محققان و متخصصان ایرانی دانشگاه‌های برتر دنیا (اكثريت از كشورهاي آمريكا، كانادا و كشورهاي اروپايي) در ۲۸ ماه گذشته در قالب‌ مدل‌هاي مختلف همكاري (پسادكتري، نظام وظيفه تخصصي، جذب هيات علمي، شركت‌هاي دانش‌بنيان و اساتيد مدعو) شده و پیش‏بینی می‏شود با توجه به موفقیت نسبی این طرح و کسب اعتبار لازم در میان متخصصان ایرانی خارج از کشور و مراکز علمی و فناوری برجسته داخلی این روند افزایش يابد.

جوانان ما هم در حوزه کسب‌وکار و هم در حوزه علم و فناوری اتفاقات خوبی رقم زده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به رشد کیفی مقالات اشاره کرد که این رشد در سال ۲۰۱۷ نسبت به سال ۲۰۱۶ بیش از ۱۷ درصد بوده است و بالاترین میزان رشد تولید مقالات را در دنیا داریم.

*نقشه راه این معاونت برای رسیدن به اهداف برنامه ششم توسعه چگونه است؟

معاونت علمی ‌و‌ فناوری ریاست‌جمهوری به‌عنوان دستگاهی فراسازمانی، سیاست‎گذاری، تسهيل‌گری، حمايت‌ و هماهنگی برای توسعه فناوری‎های راهبردی بر اساس اولويت‌های برنامه‌های توسعه‌ای، نقشه جامع علمی کشور و سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب را با در نظر گرفتن نیازها و مسائل فناورانه کشور در نظر گرفته است.

شکل دادن به ستادهای توسعه فناوری در همین راستا بوده و تاکنون ۱۶ ستاد تشکیل شده است. حاصل تلاش این ستادها در دو سال اخیر، تعریف بالغ بر ۹۰۰ طرح توسعه فناوری و نوآوری در مرز دانش با اعتباری بیش از دو هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال در حوزه‎های مرتبط با اولویت‎های نقشه جامع علمی کشور است که عمدتاً طرح‌های توسعه فناوری، زیرساختی و پژوهشی به صورت کمک بلاعوض و طرح‌های تجای‌سازی با استفاده از مدل تسهیلات مورد حمایت قرار گرفته‌اند. در همین راستا سطح همکاری‌ها را با دیگر دستگاه‌های اجرایی گسترش داده‌ایم به گونه‌ای که با وزارتخانه‌های مختلف برای پیگیری اقتصاد دانش‌بنیان در راستای برنامه‌های توسعه‌ای همکاری و تعامل داریم.

(همچنین بخوانید: صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه، راه رسیدن به موفقیت استارت‌آپ‌ها هستند)

*حلقه مفقوده برای توسعه علم و فناوری در کشور چیست و چگونه می‌توان با سرعت بیشتری مسیر توسعه کشور را از این طریق پیمود؟

مهم‌ترین لازمه تحقق اقتصاد دانش‌بنیان و به پشتوانه‌ آن توسعه علم و فناوری در کشور، مسئله فرهنگی است. اقتصاد دانش‌بنیان به همراه خود فرهنگ جدیدی می‌آورد که می‌تواند وضعیت بازار و کسب‌وکار را تحول ببخشد و توسعه علمی و فناوری را نیز به همراه داشته باشد. نمونه‌ این فرهنگ جدید را در کسب‌وکارهای نوپا و فناور می‌توان مشاهده کرد. این کسب‌وکارها، فرهنگ جدیدی با خود آورده‌اند که منجر به شکل‌گیری یک محیط فرهنگی جدید می‌شود. این محیط جدید فرهنگی نه تنها در حوزه حمل‌ونقل شهری بلکه در گردشگری، صنایع دستی، طراحی لباس، علوم انسانی و تولید بازی‌های کامپیوتری و انیمیشن تحول‌آفرین خواهد بود.

باید زمینه‌سازی‌های لازم برای ظهور و شکوفایی این کسب‌وکارها، در تمامی بخش‌های جامعه، از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های ما گرفته، تا صنایع و بازار ایجاد شود. اگر بتوانیم این فرهنگ سازی را در کشور صورت دهیم که برای رسیدن به این اقتصاد باید همه همکاری کنند و ارزش نیروی انسانی را دریابیم، در مدت کوتاهی شاهد تحولات جدی در این زمینه خواهیم بود؛ چراکه استارت‌آپ‌ها علاوه بر آنکه اشتغال ایجاد می‌کنند، افراد جامعه را آگاه می‌کنند که فردی که نه خانواده پولداری دارد و نه خود وی صاحب سرمایه هنگفتی است می‌تواند با ارائه ایده‌های نوآورانه در جامعه زمینه‌ساز تحولات عظیم شود. معاونت علمی و فناوری با عنایت به ضرورت توسعه و ترویج گفتمان اقتصاد دانش‌بنیان از یک سو و با هدف ترسیم سیمای واقعی اقتصاد دانش‌بنیان و مفاهیم مرتبط با آن از سوی دیگر، در مرداد ماه ۱۳۹۴ اقدام به راه‌اندازی «ستاد توسعه فرهنگ علم، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان» نمود که هدف اصلی آن گفتمان‌سازی علم و فناوری در جامعه و کمک به توسعه زیست‌بوم فناوری و نوآوری است. در طی این مدت، برگزاری جشنواره بزرگ ایران‌ساخت با هدف جریان‌سازی در فرآیند تولید محصولات ساخت داخل، برگزاری هم‌اندیشی فعالان اقتصاد دانش‌بنیان با هدف بهبود تعامل دولت با شرکت‌های دانش‌بنیان و رونق بخشیدن به فعالیت‌های فناورانه، حمایت از تولید و پخش برنامه‌های متنوع تلویزیونی با موضوع «اقتصاد دانش‌بنیان»، برگزاری تورهای ترویجی و دوره‌های آموزشی، حمایت از برگزاری رویدادهای ترویجی مرتبط با اقتصاد دانش‌بنیان، برگزاری رویدادهای آموزشی دانش‌آموزی و دانشجویی، ایجاد و حمایت از کمپین‌های حمایت از ساخت و تولید داخلی، حمایت از تولید محتوای آموزشی و ترویجی در بستر فضای مجازی و انتشار نشریات با موضوع علم و فناوری و حمایت و همکاری با کسب‌کارهای نوپا نیز صورت گرفت.

*معاونت علمی و فناوری با چه چالش هایی رو به رو بوده است؟

اقتصاد ما نیازمند تحولی ساختاری و تغییر رویکرد از یک اقتصاد نفت محور به سوی مفاهیمی چون اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی، تولید ثروت از علم و کارآفرینی است. طبیعی است تغییر اقتصادی که عادت کرده است با پول نفت همه نیازمندی‌های خود را از خارج تامین کند، با مقاومت‌های جدی موانعی را بر سر راه ایجاد کند. معاونت علمی و فناوری نیز در در این راه چالش‌های متعددی در گام‌های نخست روبرو بود اما خوشبختانه اقتصاد کشور ما اکنون به دنبال مفاهیم جدیدی چون بازاربابی بین المللی، گرفتن استانداردها و رقابت با رقبا است.

همان‌طور که عرض کردم، مهم‌ترین مشکل ما فرهنگی است. مادامی‌که ساختار اقتصادی به توانمندی و خلاقیت نیروی انسانی متخصص و تحصیل‌کرده متکی نیست، لاجرم مسیر خام‌فروشی ادامه دارد.  البته کشورهای دیگری نیز وجود دارد که با چنین چالش‌هایی مواجه هستند که اکنون زمان پایان دادن به خام‌فروشی و آغاز ایجاد زیست‌بوم کارآفرینی با به‌کارگیری نخبگان و استعدادهای برتر فرا رسیده است.

باید تمام کشور در مسیر حفظ نخبگان، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان و تحقق زیست‌بوم کارآفرینی در این مسیر همراهی‌های لازم را صورت دهد و به مرور این اتفاق در حال تحقق است؛ زیرا چالش‌هایی مانند مشکلات جدی در دانشگاه‌ها برای کارآفرینی و یا عدم همراهی برخی از دستگاه‌ها، به مرور و با درک این ضرورت، کمتر و همراهی‌ها افزایش یافته است.

*آخرین وضعیت صندوق‌های جسورانه و برنامه‌های معاونت علمی و فناوری برای حمایت بیشتر از این شرکت‌ها چیست؟

دیگر اتفاقات خوب در راستای حمایت کشور از کسب‌وکارهای نوآورانه سرمایه‌گذاری‌های جسورانه (Venture capital) هستند. تاریخ ایران ما با این نوع سرمایه‌گذاری بیگانه نبوده است اما طی سال‌های اخیر و با ظهور پدیده نفت، آن را به دست فراموشی سپردیم. شیوه تجارت چند هزار ساله کشور ما سرمایه‌گذاری خطرپذیر وجود داشته، بازاری‌های ما و فعالان اقتصادی به همین شیوه کسب‌وکارهای جوان را حمایت و هدایت می‌کردند، ولی در ۱۰۰ سال اخیر آن را کنار گذاشتیم و حالا باید به این سمت حرکت کنیم که حداقل ۴۰ درصد از سرمایه‌گذاری شرکت‌ها از طریق این نوع سرمایه‌گذاری تامین شود.

اخیرا نیز اقدامات جدی در راستای ورود این سرمایه‌گذاران به بورس صورت گرفته است. بورس داریم و فرابورس رویکرد اقتصاد دانش‌بنیان را دنبال می‌کنند. فرابورس در حال تبدیل شدن به بورس اختصاصی حوزه دانش‌بنیان است که با ورود صندوق‌های جسورانه به این عرصه محقق می‌شود.

در حال حاضر تابلوی مستقل شرکت‌های دانش‌بنیان و بورس ایده و اختراعات در فرابورس ایجاد شده و از این راه سرمایه‌های بخش خصوصی به حوزه دانش‌بنیان وارد شده است. مهم‌ترین اتفاق در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر این است که سرمایه‌گذارانی‌که در حوزه‌هایی چون پتروشیمی و فولاد و سیمان سرمایه‌گذاری می‌کردند اکنون به سمت سرمایه‌گذاری خطرپذیر استارت‌آپ‌ها حرکت کردند چون متوجه شدند که این حوزه، عرصه‌ای با سود زیاد است.

سرمایه‌گذاری جسورانه یک روش تأمین مالی نوین و ویژه شرکت‌هایی است که در دوران مخاطره از چرخه عمر خود به سر می‌برند. این روش در سراسر جهان به عنوان یکی از کارآمدترین روش‌های تامین مالی برای طرح‌ها و شرکت های نوآور شناخته شده است. بر این اساس، الگوی بومی سرمایه‌گذاری جسورانه به همت معاونت علمی و فناوری طراحی و پس از ارزیابی صاحب‌نظران و اعمال اصلاحات مقتضی، در نهایت به تصویب رسید. در این الگو که مهم‌ترین هدف آن تسهیل شرایط سرمایه‌گذاری جسورانه در کشور است، یک نهاد حمایتی دولتی و یک نهاد سرمایه‌گذاری قدرتمند برای پیوند بین مجری و دولت در نظر گرفته شده است. در این الگو، نهاد سرمایه‌گذار نقش مهمی دارد و تاکنون پنج صندوق سرمایه‌گذاری مخاطره‌پذیر در فرابورس پذیره‌نویسی شده است. معاونت علمی قصد دارد در صورت اجرای آزمایشی موفق این الگو و شناسایی ضعف‌های آن، با همکاری صندوق نوآوری و شکوفایی برای توسعه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در شرکت‌های دانش بنیان به صورت گسترده‌تر عمل کند.

(همچنین بخوانید: تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان از طریق بورس)