اقتصاد کدام کشور‌ها با فناوری گره‌ خورده است؟

اکثر کشورهای پیشرفته دنیا، درحال سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌ها هستند.

نوپانا به نقل‌از امتدادنیوز: با توجه به ورود فناوری در سراسر دنیا و صنایع مختلف، بخش عمده اشتغال و رشد اقتصادی به این عرصه وابسته شده است. به همین دلیل بسیاری از کشورها نیز سرمایه‌گذاری‌های زیادی در بخش فناوری خود انجام داده‌اند تا در آینده بتوانند علاوه بر پیشتازی در این حوزه، از درآمدهای سرشار اقتصادی نیز بهره ببرند. این در حالی است که ایران نیز طی سال‌های اخیر قصد دارد با تکیه بر فناوری‌های نوین و کمک به استارت‌آپ به رشد بیشتری در زمینه علمی و اقتصادی دست یابد. به نوشته فاینشنال تایمز، ظهور استارت‌آپ‌های کوچک و بزرگ در ایران نشان می‌دهد کشور در مسیر درستی گام بر می‌دارد. درحالی که تحلیل‌گران مختلف، فضای رشد فناوری و استارت‌آپ در ایران را بسیار مناسب می‌دانند، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد. کامران الهیان یکی از سرمایه‌گذاران ایرانی در سیلیکون‌ولی می‌گوید: «هر کشوری با اتکای زیاد روی نفت و گاز اشتباه بزرگی مرتکب می‌شود. اگر ایران در مسیر اقتصاد مبتنی بر دانش و نوآوری حرکت کند، می‌توان میلیون‌ها فرصت شغلی ایجاد کرد.» از سوی دیگر ایران نخستین کشوری نیست که سعی دارد صنعت فناوری را در کشور پرورش دهد. طی سال‌های اخیر کشورهای متعددی این مسیر را طی کرده‌اند. به عنوان مثال کره جنوبی و سنگاپور در ابتدای قرن بیستم دچار چالش‌های متعدد اقتصادی بودند اما با تکیه بر تحقیق و توسعه توانستند به رشد و درآمدهای کلان دست یابند. بنابراین می‌توان نوآوری را رمز رشد اقتصادی در قرن بیست‌و‌یکم دانست. درهمین راستا بر آن شدیم تا در گزارش پیش‌رو، نگاهی به تجربیات کشورهای دیگر در این زمینه بیندازیم.

فناوری، بزرگ‌ترین صنعت اشتغال‌زا در هند

هند در مدت زمانی کوتاه، رشد اقتصادی قابل توجهی کرد. بخش اعظم این رشد اقتصادی را نیز مرهون گسترش تحقیق و توسعه و در کل صنعت فناوری خود بود. این بخش در سال ۱۹۹۸ میلادی ۱.۲ درصد تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده‌ بود و حجم آن از تولید ناخالص ملی در ۲۰۱۲ میلادی به ۷.۵ درصد رسید. هم‌چنین درآمدزایی این بخش در سال ۲۰۱۵ میلادی به ۱۴۷ میلیارد دلار رسید که از این مقدار ۹۹ میلیارد دلار به صادرات محصولات و ۴۸ میلیارد دلار دیگر به درآمد داخلی تعلق داشت. هم‌چنین این صنعت یکی از بزرگترین تولید‌کنندگان شغل در هند به حساب می‌آید. به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۲ میلادی ۲۳۰ هزار شغل ایجاد کرد. تعداد افراد شاغل به طور مستقیم در این صنعت ۲.۸ میلیون نفر و به طور غیر‌مستقیم ۸.۹ میلیون نفر بود. طبق آمار NASSCOM سهم کل فناوری از صادرات هند از ۴ درصد در سال ۱۹۹۸ میلادی به ۲۵ درصد در ۲۰۱۲ میلادی رسید. در همین راستا و برای گسترش صنعت فناوری و نوآوری «نارندا مودی» نخست وزیر کنونی این کشور پروژه‌ای به نام «هند دیجیتال» را آغاز کرده تا موقعیت صنعت فناوری اطلاعات این کشور را در داخل و خارج تثبیت کند. با توجه به این امر هم‌اکنون تعداد استارت‌آپ‌های جدید هند هر سال در حال افزایش است و پیش‌بینی می‌شود تا ۲۰۲۰ میلادی به ۲۱۰۰ واحد در این کشور برسد. طبق آمار بانک جهانی بودجه تحقیق و توسعه هند در سال ۲۰۱۵ میلادی ۶۶.۵ میلیارد دلار بوده است که البته این رقم فقط ۰.۸۵ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور به شمار می‌رود.

آمریکا و اقتصاد مبتنی بر فناوری

مرکز فناوری در آمریکا «سیلیکون‌ولی» است. این شهر که محل فعالیت شرکت‌هایی مانند اپل، فیس‌بوک و گوگل است، بر اقتصاد این کشور تاثیر زیادی داشته‌است. طبق گزارش ۲۰۱۵ مؤسسه CompTIA صنعت فناوری آمریکا نقش اساسی در گردش چرخ اقتصاد آن دارد. به‌طوری‌که ۷.۱ درصد از کل تولید ناخالص کشور به این بخش تعلق دارد. طبق آخرین آمار وزارت کار آمریکا در سه ماهه دوم ۲۰۱۶ میلادی در سیلیکون ولی بیش از یک‌میلیون و ۵۰۰ هزار فرصت شغلی ایجاد شده که ۲۵.۷ درصد از این فرصت‌های شغلی نیز به قسمت خدمات و محصولات نوآوری و اطلاعاتی تعلق دارد. هم‌اکنون در سیلیکون‌ولی حدود ۶.۷ میلیون نفر مشغول فعالیت هستند. دستمزد کارکنان این صنعت به‌طور کلی از بخش‌های دیگر بالاتر و حدود ۱۰۵ هزار دلار در سال است. هم‌چنین طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۳ میلادی بودجه تحقیق و توسعه آمریکا در سال ۲۰۱۳ میلادی ۴۷۳.۴ میلیارد دلار بود که حدود ۲.۷۴۲ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.

(همچنین بخوانید: چه راه‌هایی برای تامین مالی کسب‌وکار وجود دارد؟)

آلمان مهد فناوری از گذشته تا امروز

آلمان یکی از کشورهایی است که سابقه طولانی در حوزه فناوری دارند. صد سال قبل برلین مهد فناوری عصر خود به شمار می‌رفت. این شهر در آن زمان «الکتروپلیس» نام گرفته‌ بود زیرا دستگاه‌های الکتریکی مختلفی در این شهر ساخته می‌شد. طبق آمار بانک جهانی در سال ۲۰۱۴ میلادی بودجه تحقیق و توسعه این کشور اروپایی ۱۰۹.۴ میلیارد دلار بوده که ۲.۸۶۹ درصد از تولید ناخالص داخلی آن را تشکیل می‌دهد. همچنین طبق آمار وزارت اقتصاد آلمان در سال ۲۰۱۴ میلادی حدود ۹۶۰ هزار نفر در بخش فناوری اطلاعات، مخابرات و تولید محصولات مصرفی الکترونیک فعال بودند. جالب آن‌که این کشور در حوزه تولید و استفاده از فناوری‌های سبز پیشرو است، به‌طوری‌که در آمد شرکت‌های فعال در حوزه فناوری سبز  حدود ۲۰۰ میلیارد یورو تخمین‌زده می‌شود. درآمد کلی بخش‌های متکی بر فناوری در آلمان در سال ۲۰۱۳ میلادی به ۸۰۰ میلیارد یورو رسیداز سوی دیگر آلمان با ثبت ۲۶۵۰۰ حق امتیاز اختراعات ثبت شده در اروپا رتبه نخست را دارد. این درحالی است که شرکت‌هایی مانند زیمنس، بوش  و BASF تا سال ۲۰۰۸ میلادی بیش از ۵ هزار اختراع را ثبت کردند. این حق امتیازها به فناوری‌های نانو و بیو مربوط می‌شود. البته آمریکا و ژاپن بیش از آلمان تعداد بیشتری حق امتیاز اختراع ثبت‌کرده‌اند. درآمد کلی بخش‌های متکی بر فناوری در آلمان (از جمله محصولات مهندسی مکانیکی و الکترونیک) در سال ۲۰۱۳ میلادی به ۸۰۰ میلیارد یورو رسید. درهمین راستا سازمان GTAI (وزارت تجارت و سرمایه‌گذاری آلمان) یارانه‌هایی را برای تحقیق و توسعه در شرکت‌های کوچک و متوسط در حوزه فناوری اختصاص داده است تا به رشد این شرکت‌ها کمک کند. هم‌چنین دولت این کشور برنامه‌هایی برای شرکت‌های نوپا دارد.

 ایجاد مناطق توسعه و فناوری در چین

علم و فناوری از دهه ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ میلادی با سرعت زیادی در چین رشد کرد. دولت چین تاکید زیادی روی سرمایه‌گذاری، اصلاح و وضعیت اجتماعی علم و فناوری به عنوان بخشی بنیادین از توسعه اقتصادی اجتماعی کشورش دارد. در همین راستا آمار بانک بودجه تحقیق و توسعه چین در سال ۲۰۱۵ میلادی ۴۰۹ میلیارد دلار بود که ۲.۱ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. صنعت فناوری پیشرفته چین طی سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته‌ است. به‌طوری‌که طبق گزارش سازمان آمار چین تا پایان ۲۰۱۳ میلادی ۲۶۸۹۴ شرکت تولید‌ کننده در حوزه فناوری پیشرفته در چین فعالیت می‌کردند. از سوی دیگر تولید محصولاتی با فناوری پیشرفته حدود ۷.۸ درصد از کل محصولات کارخانه‌ای این شرکت‌ها را تشکیل می‌دهد. بنابراین تعجبی ندارد این صنعت بیش از بقیه بخش‌ها نیروی انسانی جذب می‌کند. در سال ۲۰۱۳ میلادی حدود ۱۲.۹۳۷ میلیون نفر در بخش تولیدات کارخانه‌ای فناوری پیشرفته فعالیت می‌کردند که نسبت به تعداد کارکنان این بخش در سال ۲۰۰۸ میلادی ۳۶.۹ درصد رشد داشته است. هم‌چنین درآمد فعالیت‌های مربوط به این صنعت نیز رشد قابل توجهی داشته است. طبق این گزارش درآمد شرکت‌های تولید‌کننده بخش فناوری پیشرفته در سال ۲۰۱۳ میلادی ۱۱۶۰۴.۸۹ میلیارد یوان بوده است. دولت چین نیز برای گسترش فناوری و نوآوری برنامه‌های مختلفی ایجاد کرده، مانند برنامه اسپارک (فناوری مناطق حومه‌نشین)، برنامه تورچ (تجاری‌سازی فناوری‌های نوین با ایجاد مناطق (High Tech). از سوی دیگر با توجه به موفقیت مناطق اقتصادی خاص دولت این کشور مناطق مخصوص اقتصاد و توسعه فناوری ایجاد کرده است. در این مناطق صنایع‌ های-تک ساخته می‌شود تا سرمایه‌گذاری خارجی جذب شود. علاوه بر آن با احداث چنین مناطقی صادرات افزایش می‌یابد و اقتصاد منطقه‌ای نیز رشد می‌کند.

(همچنین بخوانید: سرمایه‌ها کجا هستند؟)

 بودجه تحقیق و توسعه کره‌جنوبی دو برابر کشورهای پیشرفته

نوآوری و فناوری عوامل اصلی رشد صادرات کره جنوبی و افزایش قدرت اقتصادی آن در دهه گذشته به شمار می‌روند. این کشور در دهه ۱۹۶۰ میلادی یکی از فقیرترین کشورهای دنیا به شمار می‌رفت اما در ۲۰۱۴ میلادی سیزده‌اُمین قدرت اقتصادی دنیا شد. در سال ۲۰۱۳ رییس جمهور کره‌جنوبی اعلام کرد اقتصاد کشور باید خلاقانه‌تر باشد و به همین دلیل وزارت جدید علوم، ICT و برنامه‌ریزی آتی را ایجاد کرد. این کشور موقعیت خود را مرهون سرمایه‌گذاری کلان در بخش تحقیق و توسعه است. به‌طوری‌که سهم بودجه تحقیق و توسعه این کشور از تولید ناخالص داخلی دو برابر کشورهای پیشرفته است. طبق آمار سازمان OECD کره‌جنوبی در ۲۰۱۴ میلادی ۴.۲۹ درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به تحقیق و توسعه اختصاص داده است. در نتیجه این روند، این کشور یکی از نوآورترین اقتصادهای جهان را دارد و در کنار کشورهایی مانند آلمان، سوئد، ژاپن و سوئیس قرار دارد. این کشور در سال‌های اخیر به دلیل هزینه گسترده در حوزه تحقیق و توسعه در بخش ثبت امتیاز حق اختراع نیز عملکرد قابل توجهی داشته است.

سرمایه‌گذاری دولت سنگاپور بر استارت‌آپ‌ها

سنگاپور یکی از قطب‌های فناوری در آسیا به حساب می‌آید. دولت این کشور نیز از گسترش فناوری حمایت زیادی می‌کند. طبق آمار ۲۰۱۴ بانک جهانی، بودجه تحقیق و توسعه این کشور ۱۰ میلیارد دلار است که ۲.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل می‌دهد. بنابراین تعجبی ندارد طی ۵ سال منتهی به ۲۰۱۵ میلادی دولت این کشور ۱۶۷ میلیون دلار بر استارت‌آپ‌هایی مانند Tree Box(در حوزه امنیت موبایل) و iCarClub(اشتراک‌گذاری خودرو) به صورت یارانه کمک کرده است. دولت این کشور برای گسترش فناوری و نوآوری برنامه‌های مختلفی دارد. به‌عنوان مثال به ازای هر ۱۵ هزار دلاری که کارآفرینان از سرمایه‌گذاران خارجی جذب می‌کند، ۸۵ هزار دلار کمک مالی می‌کند. یا فضای دفتر برای این نوع شرکت‌ها با اجاره ماهانه ۱.۵۰ دلار به ازای هر مترمربع در اختیارشان قرار می‌گیرد. براساس آمار یک تحقیق در دانشگاه ملی سنگاپور، تعداد استارت‌آپ‌های سنگاپوری از ۲۲۸۱۹ در ۲۰۰۴ میلادی به ۵۴۹۸۳ واحد در ۲۰۱۴ میلادی رسید. هم‌چنین ایجاد فرصت‌های شغلی در میان استارت‌آپ‌ها نیز از ۱۵۶۵۳۷ شغل در ۲۰۰۴ به ۳۴۵۳۶۷ شغل در ۲۰۱۴ رسید.

(همچنین بخوانید: سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا جسورانه چیست؟)

درآمد ۲۰ هزار میلیارد تومانی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی

طی سال‌های اخیر ایران نیز در حوزه فناوری پیشرفت‌هایی داشته است و شرکت‌های دانش‌بنیان مختلفی در آن رشد کرده‌اند. طبق آمار موجود در سال ۱۳۹۵ میلادی فروش محصولات و خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی به ۲۰ هزار میلیارد تومان رسید. درهمین راستا پیش‌بینی می‌شود تا ۱۳۹۸ میلادی (سه سال پس از انتشار این آمار) فروش محصولات و خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان از مرز ۱۰ هزار میلیارد تومان بگذرد و به ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار میلیارد تومان برسد. جالب آنکه درآمد ۴ نمونه از استارت‌آپ ایرانی بالغ بر ۴ هزار میلیارد تومان است. طی سال ۱۳۹۵ هم‌چنین ۲۶ شرکت دانش‌بنیان به عنوان فعال مجاز اقتصادی شناخته شدند. بنابراین کالاهای این شرکت‌ها در گمرک در کم‌ترین زمان ممکن ترخیص می‌شود و از سوی دیگر برای جابه‌جایی و باربری تخفیف ۵۰ درصدی دریافت می‌کنند. علاوه برآن شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران از معافیت‌های گمرکی بهره‌مند شده‌اند. از سوی دیگر رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی اعلام‌کرده برای تشویق شرکتهای دانش‌بنیان به صادرات، تسهیلاتی با کاهش دو درصدی (از ۱۱ به ۹ درصد) در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. برخورداری شرکت‌های دانش‌بنیان از تسهیلات گمرکی، ارائه معافیت‌های گمرکی برای شرکت‌های دانش‌بنیان، ایجاد خط اعتباری برای صادرات محصولات دانش‌بنیان، کاهش نرخ تسهیلات صادرات فناوری برای شرکت‌های دانش‌بنیان، برگزاری دوره‌هایی برای صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان، افزوده‌شدن ۵ دستورالعمل برای تسهیل هر چه بیشتر صادرات و افزایش تعداد شرکت‌های مدیریت صادرات، از جمله اقداماتی است که در طی ۴ سال اخیر برای صادرات هر چه بیشتر محصولات فناورانه شرکت‌های دانش‌بنیان در پیش‌ گرفته شده است. باید دید این اقدامات حمایتی و تلاش دانشجویان و محققان تا چه اندازه می‌تواند ما را در آینده به اهداف اقتصاد دانش‌بنیان نزدیک کند.

(همچنین بخوانید: چهار پیش‌فرض ضروری برای جذب سرمایه‌)