تلاش برای رفع مشکلات کشور به دست شرکت‌های دانش‌بنیان

دکتر بهزاد سلطانی: موج تاثیر شرکت‌های دانش‌بنیان بر اقتصاد کشور در راه است.

نوپانا به نقل از آنا: صندوق نوآوری و شکوفایی یک نهاد مالی توسعه‌ای عمومی و هیئت امنایی است که برای تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، توسعه شرکت‌های خصوصی یا تعاونی دانش‌بنیان ایرانی از طریق ارائه خدمات تأمین مالی، توانمندسازی، مشارکت و سرمایه‌گذاری خطرپذیر و غیرخطرپذیر، حمایت از شرکت‌های خصوصی و خدمات تجاری‌سازی و هدایت سرمایه‌های ملی و بین‌المللی به سوی توسعه فناوری فعالیت می‌کند.

در اجرای اصل ۱۲۳ و نیز اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات، در سال ۸۹ از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب و به تایید شورای نگهبان رسید و همان سال برای اجرا به دولت ابلاغ شد. هیئت وزیران، آیین‌نامه اجرایی این قانون را در اواسط سال ۹۱ تصویب کرد.

در سال ۹۳، هم‌راستا با افزایش شمار شرکت‌های دانش‌بنیان و سیل طرح‌های ارائه‌شده به صندوق نوآوری و شکوفایی، تلاش‌ها درباره توسعه تیم‌های کاری صندوق و ارائه خدمات بهتر به متقاضیان در این صندوق انجام شد به طوری که در این سال بالغ بر ۷۰۰ درخواست برای ارزیابی به صندوق نوآوری و شکوفایی ارسال شد و در مجموع بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان مصوبه برای آنها مقرر شد. در سال ۹۴ صندوق نوآوری و شکوفایی پس از ارزیابی بیش از ۱۲۰۰ طرح، در حدود ۲۲۰ میلیارد تومان و در مجموع با ارزیابی و تصویب بیش از ۱۹۴۷ طرح، ۱۰۶۷ میلیارد تومان تسهیلات مصوب کرده است، علاوه بر آن صندوق نوآوری و شکوفایی با تمرکز بر افزایش تنوع خدمات مورد نیاز برای شرکت‌های دانش‌بنیان سعی بر شناسایی نیازمندی‌های این شرکت‌ها و حمایت هرچه بهتر کرده است.

دکتر بهزاد سلطانی با حکم رییس‌جمهوری از سال ۹۲ به ریاست هیئت مدیره صندوق نوآوری و شکوفایی منصوب شده است. گفت‌وگوی زیر با او درباره خدمات این صندوق به شرکت‌های دانش‌بنیان به است:

متقاضیان حمایت‌های شما در صندوق نوآوری و شکوفایی چه افراد و گروه‌هایی هستند؟ از شرکت‌ها حمایت می‌کنید یا از ایده‌پردازها یا هر دو؟

متقضایان صندوق نوآوری و شکوفایی، شرکت‌های دانش‌بنیان و کار ما حمایت از این شرکت‌ها است. شرکت‌هایی که از حمایت صندوق برخوردار می‌شوند، بر‌اساس قانون باید ۱+۵ شرط داشته باشند، این شرکت‌ها اولاً باید در دفتر ثبت شرکت‌ها ثبت شده باشند. آنها هم‌چنین باید در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به عنوان شرکت دانش‌بنیان ثبت شوند تا بتوانند از مزایای صندوق نوآوری و شکوفایی برخوردار شوند. تا‌کنون ۳ هزار و ۳۲ شرکت دانش‌بنیان شده‌اند. صندوق نوآوری و شکوفایی مستقیما از ریاست جمهوری حکم می‌گیرد و وابسته به معاونت علمی یا وزارت علوم نیست اما برای تعیین دانش‌بنیان شدن شرکت‌ها معیارها و شاخص‌های خاص معاونت علمی و فناوری معیار است و داوری درباره دانش‌بنیان شدن را این معاونت انجام می‌دهد.

تا این مرحله که شرکت‌ها می‌خواهند دانش‌بنیان و ثبت شوند، کار آنها عمدتاً مربوط به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری است و بعد از این مرحله است که صندوق طرح‌ها و جنبه اقتصادی آنها را بررسی می‌کند. صندوق نوآوری و شکوفایی نمی‌تواند طرح‌های پژوهشی را پذیرش کند. متاسفانه تصور اشتباهی وجود دارد که صندوق نوآوری و شکوفایی می‌خواهد از تحقیقات پشتیبانی کند، در حالیکه اینگونه نیست و ما فقط از طرح‌های اقتصادی و در حال تجاری‌شدن حمایت می‌کنیم.

در دنیا دو نوع صندوق وجود دارد، یک صندوق پژوهشی و دیگری صندوقی که مثل ما از طرح‌های اقتصادی حمایت می‌کند. صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی قرار بود که این رسالت را داشته باشد و از تحقیقات حمایت کند اما هم‌اکنون کمبود این صندوق‌ها را هم ما باید جبران کنیم و به همین خاطر فشار زیادی بر روی این صندوق است.

طرح‌هایی که به صندوق نوآوری و شکوفایی ارائه می‌شود، باید دانش‌بنیان باشد، هرچند که ممکن است یک شرکت دانش‌بنیان باشد و در آن چند طرح غیر دانش‌بنیان هم وجود داشته باشد اما مهم این است که این شرکت‌ها سابقه منفی حرفه‌ای مالی نداشته باشند. بنابراین کار ما حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و طرح‌های دانش‌بنیان و نه فعالیت‌های پژوهشی است.

طرح‌ها را چطور داوری می‌کنید؟

بعد از اینکه یک شرکت دانش‌بنیان می‌شود، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، لیست شرکت‌های جدید را برای ما ارسال می‌کند. در این مرحله صندوق نوآوری و شکوفایی بلافاصله برای حمایت اقدام می‌کند. ما برای امسال برنامه داریم که مشکلات کشور را به شرکت‌های دانش‌بنیان وصل کنیم، البته نه همه مشکلات و نه فقط مشکلاتی مثل ترافیک و ریزگرد و ...، بلکه می‌خواهیم مشکلات کوچک‌تر را هم به شرکت‌ها اعلام کنیم تا شرکت‌هایی که بر روی این موضوعات می‌توانند کار کنند با ما ارتباط برقرار کرده و وارد کار شویم.

(همچنین بخوانید: همه حامیان استارت‌آپی)

معاونت علمی وقتی می‌خواهد یک شرکت را بررسی کند آن را به کارگزار خود می‌دهد. آن کارگزارها ممکن است در خود معاونت یا وزارت علوم باشند، اما تفاوت کار ما با معاونت علمی در همین است که آنها شرکت را بررسی می‌کنند ولی ما طرح را که به دو صورت استفاده از کارگزاران یا داخلی، در صندوق بررسی می‌شود. حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد طرح‌ها به کارگزاران واگذار می‌شود. سعی ما بر این است تا کارهای خود را برون‌سپاری کنیم چون غیر از این طریق باید نیروهای زیادی را جذب می‌کردیم. در اولین مرحله که طرح وارد می‌شود بازار آن سنجیده می‌شود. طرحی که به کارگزاران داده می‌شود، حدود چند ماه در چندین صفحه ارزیابی و تحلیل می‌شود و بعد به معاونت مربوطه فرستاده می‌شود و در نهایت وارد کمیته اعتباری می‌شود. اگر طرح عالی هم باشد اما بازار نداشته باشد نیازی به بررسی ندارد و رد می‌شود. منظور ما از بازار این است که این طرح بتواند نهایتاً تا پنج سال به بازار فروش برسد. بعد از این مرحله بحث صنعتی و فنی و تخصصی بررسی می‌شود.

در مرحله بعد از گزارش، موضوعات مالی اقتصادی مطرح می‌شود که آیا این طرح می‌تواند با این اعتبار به انجام برسد یا خیر؟ اگر در این مرحله از سه میلیارد بالاتر باشد باید LC تهیه شود. یکی از فعالیت‌های ما اعتبارسنجی مالی طرح‌ها است. ما بررسی می‌کنیم که آیا شرکت‌ها بدهی بانکی دارند یا خیر.

جز پرداخت وام، صندوق چه خدمات دیگری برای شرکت‌های دانش‌بنیان دارد؟

صندوق نوآوری و شکوفایی حدود ۲۰ نوع خدمت ارائه می‌دهد، یکی از آنها وام قرض‌الحسنه ۴درصد برای فعالیت‌هایی مثل نمونه‌سازی صنعتی، ثبت پتنت داخل یا خارج، تست بازار و ... است. همچنین وام ترجیحی ۱۱درصد به طرح‌ها تعلق می‌گیرد. اگر نرخ سود بانک‌ها پایین بیاید ما نیز نرخ وام را کاهش می‌دهیم که خوشبختانه در این دولت تاکنون سه بار نرخ وام‌ها کاهش یافته است. نکته مهم در همین زمینه این است که نرخ وام ترجیحی برای صادرات و همچنین در مناطق محروم ۹ درصد است.

یکی دیگر از خدمات ما لیزینگ است، یعنی وقتی که یک محصول دانش‌بنیان خوب است ولی مشتری و بازار ندارد، ما به خریدار محصول این طرح وام ۹ درصد می‌دهیم تا برای رونق بازار محصول داخلی را خریداری کند. علاوه‌ بر ضمانت‌نامه، تأمین دفتر کاری برای شرکت‌های دانش‌بنیان‌ هم یکی دیگر از خدمات ما است. اگر ۱۰ شرکت دانش‌بنیان دفتر کار بخواهند ما یک ساختمان نوساز را خریداری می‌کنیم و از شرکت‌ها می‌خواهیم که ۳۰درصد هزینه واحد خود را پرداخت و ساکن شوند و بقیه پول را به صورت اقساطی پرداخت کنند تا آن مکان به صورت کامل در اختیار شرکت‌ها قرار گیرد.

یکی دیگر از کارهای این صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر است. ما در صندوق نوآوری و شکوفایی با همکاری سازمان‌های دیگر مکان‌هایی را درست می‌کنیم و تا ۴۹ درصد سهم را هم می‌دهیم تا شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کنند. با بانک‌ها نیز مذاکره می‌کنیم تا بخشی از پول خود را در شرکت‌های دانش‌بنیان هزینه کنند به طوری که تاکنون بیش از هزار میلیارد تومان از پول بانک‌ها علاوه‌ بر پول‌های خود ما، ظرفیت‌سازی شده است.

(همچنین بخوانید: چه راه‌هایی برای تامین مالی کسب‌وکار وجود دارد؟)

همچنین مجتمع شکوفایی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز مرکزی برای خدمات‌دهی به شرکت‌های دانش‌بنیان است و قصد ما این است تا این مجتمع به نماد فناوری ایرانی تبدیل شود. این مجتمع دارای نمایشگاه دائمی محصولات دانش‌بنیان هم هست و خدمات متفاوتی به فناوران ارائه می‌دهد. در این مکان آمفی‌ تئاترهایی برای برگزاری سمینارهای مختلف از سوی صاحبان شرکت‌ها اختصاص داده شده است و امکانی فراهم شده تا در این مجتمع شرکت‌ها نیاز به رفت‌وآمد نداشته باشند، یعنی طبقه‌ای با عنوان پنجره واحد اختصاص داده شده تا همه شرکت‌ها کارهای اداری خود را در آنجا انجام دهند. توانمندسازی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز یکی دیگر از خدمات ما است. حدودا ۹ ماه است که در این مجتمع واحد توانمندسازی ایجاد شده و ماموریت آن توانمند کردن شرکت‌ها است، به طوری که تاکنون ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان آموزش دیده‌اند. متاسفانه شرکت‌ها از سوی افراد دانشگاهی ثبت می‌شود که زیاد درباره بازار اطلاع ندارند، ما در این صندوق آموزش‌های کامل بازار را به صاحبان شرکت‌ها می‌دهیم، شرکت‌های مشاوره‌ای و مدیریتی نیز به زودی افتتاح می‌شوند تا در این زمینه پیشرفت خوبی داشته باشند.

قانون ایجاد صندوق نوآوری و شکوفایی در سال ۸۹ تصویب اما در سال ۹۱ تاسیس شد، ما در ابتدا هیچ دفتر مجزایی نداشتیم تا اینکه در دولت جدید مجتمع شکوفایی شرکت‌های دانش‌بنیان راه‌اندازی شده است. ساختمانی که اگرچه مدرن و متناسب با مراجعانش که صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان هستند است اما از زمانی که در اختیار ما بوده است با محصولات ایرانی و با کیفیت ساخته شده است.

ما به عنوان همکار هم‌اکنون ۱۸ صندوق پژوهش و فناوری داریم که این صندوق‌ها تعدادی از کارگزاران ما هستند و کارهای بررسی طرح‌های دانش‌بنیان را انجام می‌دهند. تاکنون در کنار دانشگاه‌های بزرگ هم مثل امیرکبیر، صنعتی شریف، تربیت مدرس و تهران مجتمع‌هایی خریداری و در اختیار شرکت‌ها قرار داده‌ایم تا به خوبی فعالیت کنند. همچنین در حال راه‌اندازی ۴ مجتمع دیگر در تعدادی از شهرستان‌ها هستیم. به اعتقاد ما دانش‌بنیان نباید فقط در قالب حرف باقی بماند و در عمل باید برای دانشجو ملموس باشد و آنها برای حضور در مجتمع‌های فناوری تلاش مضاعف کنند.

تا به حال چه قدر وام به شرکت‌ها داده‌اید؟

هم‌اکنون سه هزار و ۳۲ شرکت دانش‌بنیان فعال در کشور داریم. سه هزار و ۵۳۳ درخواست به صندوق نوآوری و شکوفایی ارسال شده است که از این تعداد هزار و ۹۴۷ طرح مصوب شده و رقم مصوب آنها هزار و ۶۷ میلیارد تومان است. ۹۱۷ طرح هم رد شده و بقیه در حال بررسی است. ما بر خلاف بانک بعد از اعطای اعتبار نظارت هم داریم و اعتبار ما مطابق با پیشرفت پروژه به صورت قسطی پرداخت می‌شود. هیئت نظارت ما باید در هر مرحله پیشرفت پروژه را تایید کند تا قسط بعدی پرداخت شود. صندوق نوآوری و شکوفایی هم‌اکنون با ۴ بانک قرارداد بسته است و یکی از کارهای خوب دیگر ما این است که به دفاتر کاری، توانمندسازی، مشارکت، لیزینگ و ... هم اعتبار پرداخت می‌کنیم. هزار و ۵۲۱ میلیارد تومان برای کل مجموعه اختصاص یافته که ۷۴۶ میلیارد پرداخت شده و مابقی در مسیر پرداخت است. همچنین به لحاظ تعداد وام‌های پرداختی، بیشترین عدد مربوط به وام قرض‌الحسنه و ریالی و تولیدی بوده است.

(همچنین بخوانید: جایگاه کسب وکارهای نوپا در برنامه ششم توسعه)

طرح‌ها حداقل سه تا چهار سال برای اتمام زمان می‌خواهند و آمار ارائه شده مربوط به طرح‌های اتمام شده است. قرار است بر اساس آنچه از این صندوق خارج می‌شود وضعیت تکنولوژی و فناوری کشور سنجیده شود.

چه قدر شغل ایجاد شده است؟

براساس آمار ما، تاکنون ۱۴ هزار شغل مستقیم و ۴۲ هزار شغل غیرمستقیم ایجاد شده است.

تاکنون براساس عملکرد این صندوق، ۳۱ خط تولید ایجاد و افتتاح، ۲۰ کارگاه تجهیز و ۷۷ میلیارد تومان قرارداد فروش محصولات از طریق لیزینگ به اتمام و انجام رسیده است. ۴۲۹ شرکت دانش‌بنیان از دوره‌های آموزشی توانمندسازی بهره‌مند شده‌اند و ۳۳۰ میلیون تومان از محل برگزاری دوره‌های آنلاین صرفه‌جویی شده است. همچنین ۱۴ صندوق پژوهش و فناوری ایجاد کرده‌ایم. موج فناورانه‌ای که در کشور از طریق تأمین بیش از ۱۵۰۰ میلیارد تومان برای طرح‌ها و دیگر نیازمندی‌های ۱۴۴۳ شرکت‌ دانش‌بنیان که توانسته‌اند بیش از ۱۹۵۰ مصوبه شامل حمایت‌ها و خدمات متنوع از صندوق نوآوری و شکوفایی دریافت کنند، بهترین و بزرگترین اثربخشی این صندوق بوده است. پرداخت تسهیلات برای برخی از این شرکت‌ها آغاز شده اما پروژه‌ها پایان نیافته است و این موجی از شرکت‌های دانش‌بنیان است که در آینده نزدیک اثر خود را بر اقتصاد ایران نشان خواهد داد.

بازپرداخت وام‌ها چگونه است؟

شرایط باز پرداخت برای هر طرحی متفاوت است و سقف بازپرداخت بر اساس مصوبه دولت نهایتاً تا ۵ سال است و در این فاصله باید پول به صندوق برگردد. در دولت قبل فقط ۲۵ میلیارد تومان به صندوق نوآوری و شکوفایی داده شد در حالیکه در دولت جدید از تیر ۹۳ تاکنون موج شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور به راه افتاده است. در دو سال آینده هزار و ۵۰۰ طرح عملیاتی می‌شوند و حرکت بسیار خوبی در کشور شروع می‌شود. خوبی این کار این است که همین شرکت‌ها بعد از اتمام این طرح‌ها، طرح‌های دیگری را نیز ارائه می‌دهند.

ما گزینه دیگری نیز برای حمایت پیش‌بینی کرده‌ایم و آن اینکه اگر یک شرکت صنعتی شرکت‌های دیگری را به خود وصل کند، ما نیز حمایت می‌کنیم. به اعتقاد من جریانی که شروع شده است، سالم‌ترین موج دانش‌بنیان کشور است، اینکه آدمی از دانش خود محصولی ایجاد می‌کند و به ثروت تبدیل می‌کند. اما متاسفانه کار فرهنگی مناسب هنوز در این زمینه شکل نگرفته است. اسم خیلی از افراد در همه جا در ایران شنیده می‌شود ولی اسم یک فناور خیر. امیدواریم که این فرهنگ‌سازی انجام شود. امیدواریم در ۱۰ سال آینده چشم‌انداز، بزرگترین قدرت اقتصادی کشور شرکت‌های دانش‌بنیان باشند تا از این طریق هم برای ایجاد شغل کمک کنند.

(همچنین بخوانید: وضعیت استارت‌آپ‌ها در دولت جدید)