سازندگی با کمک مردم

نیک‌استارتر، سامانه Crowdfunding است که ایده‌های جوان را به مردم معرفی می‌کند.

ادعا می‌کنند خیریه نیستند و صاحبان ایده‌های جوانی را که محصولی برای عرضه دارند به مردم معرفی می‌کنند تا بتوانند بودجه مورد نیاز خود را از طریق حمایت‌های مردمی و پیش‌فروش محصولات تامین کنند و به مرحله رشد برسند.

نوپانا: وب‌سایت نیک‌استارتر، سامانه جدیدی که در حوزه crowdfunding راه‌اندازی شده است، چهارشنبه گذشته، بیستم اردیبهشت ماه، در پژوهشگاه علوم و فناوری انرژی دانشگاه شریف رونمایی شد.

مهران کرمی، از اعضای تیم نیک‌استارتر در سخنرانی خود در این مراسم گفت: افراد زیادی هستند که ایده خوبی دارند و هر کدام در یک حوزه متخصص هستند. اما به بودجه اولیه نیاز دارند تا بتوانند به مرور عرضه عمومی شوند. بانک‌ها عموماً از ارائه وام‌های کم‌بهره به این افراد خودداری می‌کنند، چرا که شناخته شده نیستند و موفقیت آنها هم قطعی نیست. خود این افراد هم نمی‌توانند زیر بار بازگشت سرمایه بروند. آنها به سرمایه‌های هنگفت نیز نیازی ندارند و صرفاً بودجه مشخص و کوچکی می‌خواهند که بتوانند محصول یا خدمت خود را بهتر به مرحله عرضه عمومی برسانند.

رشدی به وسعت رشد اینترنت

او با معرفی سامانه‌های حوزه crowdfunding گفت: جامعه پر از سرمایه‌گذاران بالقوه است. هرکس می‌تواند در مقیاس کوچک به این افراد کمک کند و در نهایت بودجه مورد نیاز آنها تهیه شود. سامانه crowfunding با جمع‌آوری حمایت‌های مالی از عموم جامعه، این ایده‌ها را نجات می‌دهند. کمک آنها به سه شکل انجام می‌گیرد: اهدا به صورت خیریه یا donation، ‌پیش‌خرید محصولات یا preorder، مدل reward که ترکیب دو مدل قبلی است و در نهایت هم equality که نوعی سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید.

به عقیده کرمی، روش اهدا در کشور رواج خوبی پیدا کرده است و بسیاری از مردم، حمایت‌های خود به صورت خیریه را از طریق همین سامانه‌ها انجام می‌دهند. به گفته او، در روش پیش‌خرید، محصولی که هنوز به بازار عرضه نشده است، با قیمت پایین‌تر پیش‌خرید می‌شود و چند ماه بعد، زمانی که محصول به بازار عرضه شد، به دست آنها می‌رسد.

(بیشتر بخوانید: راه‌های تامین سرمایه اولیه استارت‌آپ‌ها)

کرمی درباره روش reward توضیح داد: این روش، ترکیبی از دو روش ابتدایی است که در آن، پیش‌خرید محصول با حمایت همراه است. در روش reward، بسته های مشخصی تعریف شده است که هرکدام شامل خدماتی است که در صورت پرداخت هزینه، به فرد ارائه می‌شود. مدل equality هم نوعی سرمایه‌گذاری است و قوانین و ضوابط خاص خودش را دارد.

او درباره توسعه روش crowdfunding در جهان توضیح داد: رشد این شکل از جمع‌آوری کمک‌های مردمی از سال 2009 تا 2016 به اندازه رشد اینترنت در دهه 90 میلادی بوده است. رشد اینترنت در این دهه، بیشترین میزان رشد در تاریخ اینترنت را دارد.

خیریه نیستیم

یاسر درخشان، عضو دیگر نیک‌استارتر، در سخنرانی خود درباره کارکرد این سایت گفت: کاربران می‌توانند ابتدا تا انتهای پروژه را ببینند، با صاحبان ایده آشنا شوند و اطلاعات کاملی درباره محصول دریافت کنند. در سایت اعلام شده است چه مقدار هزینه تا آن زمان جمع شده است، چه مقدار هزینه نیاز دارند و تا چه تاریخی می‌توان از آنها حمایت کرد. بسته‌های حمایتی متعددی در کنار محصول، معرفی شده است که کاربر می‌تواند به میل خود یکی از آنها را انتخاب کند.

اما اگر مبلغ مورد نیاز تا موعد مقرر جمع نشد و پروژه شکست خورد، تکلیف چیست؟ درخشان در پاسخ به این پرسش گفت: اگر پروژه‌ای شکست بخورد، همه هزینه‌هایی که جمع شده است، به صاحبان آنها بازمی‌گردد. مبالغ جمع‌شده در یک صندوق ذخیره می‌شود و به صورت مستقیم در اختیار پروژه‌ها و صاحبان آنها قرار نمی‌گیرد. با این همه، نیک‌استارتر تلاش می‌کند بهترین ایده‌ها و گروه‌ها را انتخاب کند. این انتخاب با سخت‌گیری خاصی انجام می‌شود تا احتمال استقبال از محصول بیشتر باشد.

درخشان در گفت‌وگوی اختصاصی خود با نوپانا، درباره ریشه این ایده گفت: دانشجویان زیادی هستند که ایده‌های خلاقانه در سر دارند و باید برای اجرایی کردن آنها حمایت شوند. آنها بودجه هنگفتی نمی‌خواهند و بودجه متوسط را هم برای اجرای پروژه خود ندارند. سامانه‌هایی در کشور ایجاد شده‌اند که این شکل از حمایت را پیش از شما شروع کرده‌اند، اما آنگونه که باید، مردم و عموم جامعه را سمت خود جذب نکرده‌اند. با این حال، ما به آینده نیک‌استارتر و این شکل از کمک‌های مالی در ایران امیدواریم.

پیش از شروع کار نیک‌استارتر، استارت‌آپ‌های دیگری نیز مانند دونیت، حامی‌جو و فاندوران وارد حوزه crowdfunding شده بودند. اما وجه تمایز نیک‌استارتر با آنها چیست؟ درخشان در توضیح گفت: ما خیریه نیستیم. به عقیده ما کارآفرنیان عزت‌نفس دارند و برای پیشرفت لازم نیست حتماً بودجه خود را با عنوان خیریه دریافت کنند. در بخش معرفی هر پروژه بخشی با عنوان حمایت برای کسانی گذاشته‌ایم که می خواهند کمک مالی کنند. اما مهمتر از آن پیش‌خرید محصول است که صاحبان ایده را متعهد می‌کند در کار خود بیشتر از قبل تلاش کنند.  

به گفته درخشان، نیک‌استارتر فعلاً پیش‌خرید محصولات را به عنوان اولویت برای خود در نظر گرفته است.

مخاطبان این دسته از سامانه‌ها، افرادی از قشر متوسط جامعه هستند. نیازهای اولیه زندگی آنها برطرف شده است و به دنبال دریافت آنی محصول نیستند و خرید آتی آن را درک می‌کنند. اما این افراد چند درصد از جامعه را تشکیل می‌دهند؟ درخشان در پاسخ گفت: پیش از هرچیز، اهالی حوزه فناوری و IT از مخاطبان اصلی حمایت از این محصولات هستند. آنها درک خوبی از حمایت مالی دارند و می‌دانند بدون داشتن سرمایه پیشرفتی وجود نخواهد داشت. تعداد آنها در کشور هم کم نیست و با تکیه بر آنها بودجه پروژه‌های بسیاری تامین می‌شود.

(همچنین بخوانید: تکمیل بوم‌مدل کسب‌ؤکار برای استارت‌آپ‌ها)

او در ادامه، درباره قابل پیش‌بینی بودن این قشر مخاطب گفت: پروژه‌ها به بودجه بالا نیازی ندارند. این میزان درآمد هم با حمایت مردمی یا حمایت فعالان این حوزه تکمیل خواهد شد. شاید میزان کمک‌ها و پیش‌خریدها کم باشد، اما در کنار هم به درآمد قابل توجهی می‌رسد که می‌توان روی آن حساب باز کرد.

درخشان در ادامه گفت: پروژه‌هایی که ما دریافت می‌کنیم، با سخت‌گیری خاصی انتخاب می‌شوند و تا معرفی در سایت راه زیادی را طی می‌کنند. ما همچنین به آنها در بندسازی، طراحی محصول، بازاریابی و مسائلی مشابه، به آنها مشاوره می‌دهیم و به گونه‌ای نقش شتاب‌دهنده را هم ایفا می‌کنیم. معرفی صرف آنها هدف ما نیست و پیروزی ایده‌ها برای ما اهمیت دارد.  

اگر پروژه‌ای شکست بخورد، همه مبالغ جمع شده به صاحبان آنها بازگردانده می‌شود ولی اگر بودجه مورد نیاز یک ایده جمع شد روند متفاوتی را طی می‌کند. درخشان در این زمینه گفت: یک بخش بازارچه در سایت در نظر گرفته‌ایم تا زمانی که یک ایده از مسیر ما موفق می‌شود و به عرضه عمومی می‌رسد، در بازارچه قرار بگیرد و دسترسی به آن قطع نشود.

به جای سرمایه‌گذار، مردم موجب رشد ایده می‌شوند

احمد ذوعلم، یکی دیگر از اعضای نیک‌استارتر، درباره مخاطبان این سامانه گفت: مخاطبان هدف ما عموم مردم است. هرکسی که جذب این پروژه‌ها شود، آن را به نزدیکان و اطرافیان خود معرفی می‌کند و در نتیجه سامانه گسترش پیدا می‌کند. ما این مخاطبان اولیه را به عنوان رهبران تبلیغی سایت در نظر گرفته‌ایم. همچنین پروژه‌های ما کاربردی است و در انتخاب آنها تلاش شده است، عموم جامعه را مخاطب قرار دهد. خود صاحبان پروژه هم می‌توانند مخاطبان زیادی برای پروژه خود جمع کنند. اگر آنها بتوانند اطرافیان خود را راضی کنند از طریق سامانه crowdfunding روی پروژه سرمایه‌گذاری کنند، یعنی به پروژه خود اعتماد دارند و روی آن برای آینده خود و اطرافیان‌شان حساب‌ باز کرده‌اند.

او درباره فعالیت‌های گروه crowdfunding به خبرنگار نوپانا گفت: تفاوت ما با شتاب‌دهنده‌ها و وی.سی‌ها و سرمایه‌گذاران فرشته در این است که آنها وارد پروژه می‌شوند و سهام می‌خرند و در ازای سرمایه و مشاوره و راهنمایی، ایده را با صاحبانش شریک می‌شوند. در صورتی که ما چنین کاری نمی‌کنیم. کسی سهامی از صاحبان ایده نمی‌خرد و آنها حقوق مربوط به محصول خود را حفظ می‌کنند. سامانه crowdfunding در کنار مشاوره‌ها و راهنمایی‌هایی که به صاحبان ایده می‌دهد، آنها را به جامعه معرفی می‌کند تا ایده به خودی خود فروش برود و حمایت شود و سرمایه لازم برای عرضه عمومی این محصولات فراهم شود.

اما درآمد فعالان نیک‌استارتر چگونه فراهم می‌شود؟ محمد اسماعیل خانیان، عضو دیگر این مجموعه توضیح داد: درصدی از کمک‌ها به فعالیت‌های ما تعلق می‌گیرد و بخش از درآمد خود را نیز از تیم‌ها داریم. در عوض، آنها از تسهیلاتی برخوردار می‌شوند که به تنهایی دسترسی به آنها دشوار بود. برای مثال برای هر پروژه که تایید می‌شود، یک فیلم تبلیغاتی ساخته می‌شود که اگر می‌خواستند به تنهایی و بدون حامی آن را دنبال کنند، مجبور بودند هزینه گزافی بپردازند. همچنین برد تبلیغاتی آنان با کندی انجام می‌شد و امکان داشت، مدت‌ها طول بکشد تا مردم از وجود چنین محصولی باخبر شوند.

(همچنین بخوانید: استارت‌آپ‌ها سرمایه خود را چگونه تامین می‌کنند؟)

اسماعیل خانیان درباره راه‌های دیگر سرمایه‌گذاری غیر از پیش‌خرید محصول گفت: ما علاقه‌ای نداریم بخش خیریه داشته باشیم. فعلا حمایت و پیش‌فروش را مدنظر قرار داده‌ایم. همچنین، یکی از برنامه‌های بلندمدت ما، ایجاد صندوق سهام است که مردم بتوانند از آن برای کمک به استارت‌آپ‌ها سهام بخرند و پس از عرضه محصول، سوددهی داشته باشند. اما در حال حاضر تلاش داریم تنها روی حمایت و پیش‌خرید محصولات تمرکز داشته باشیم.

اما چرا صاحبان ایده به جای مراجعه به سرمایه‌گذاران وی.سی بهتر است ایده را به crowdfunding ببرند؟ اسماعیل خانیان در پاسخ گفت: در خطرپذیربودن و مفید بودن وی.سی‌ها شکی نیست و نیک‌استارتر هم با یک وی.سی قرارداد بسته است. اما این دسته از سرمایه‌گذاران، در مقیاس بزرگ سرمایه‌گذاری می‌کنند و علاقه‌ای به سرمایه‌گذاری روی ایده‌های کوچک که بودجه کمی هم نیاز دارد، ندارند. این ایده‌ها که لزوماً استارت‌آپی هم نیستند، به اکوسیستم خود نیاز دارند و این فضا در crowdfunding برای آنها به وجود می‌آید. همچنین، وی.سی‌ها اغلب ایده‌هایی را قبول می‌کنند که به مرحله رشد و بلوغ رسیده باشند. ایده‌ها پیش از بلوغ به ما مراجعه می‌کنند، محصول خود را می‌سازند، به جامعه معرفی می‌کنند، از مشاوره و راهنمایی و تسهیلات ما در جهت بهبود این محصول استفاده می‌کنند و پس از آنکه به رشد نسبی دست پیدا کردند، می‌توانند سراغ وی.سی ها هم بروند و با هم قرارداد داشته باشند.

به عقیده اسماعیل خانیان، یک مزیت دیگر استفاده از سامانه crowdfunding در نگاه ضدسرمایه‌داری آن است. او توضیح داد: در جذب مالی عمومی، نگاه مردمی وجود دارد. اینکه مردم برای پیشرفت یک ایده و محصول هزینه می‌کنند و خود باعث رشد آن هستند با زمانی که یک گروه با سرمایه‌گذاری، درصد بالایی از سهام را خریداری می‌کنند، تفاوت دارد.

اما این هزینه‌های مردمی تجمیع شده چگونه به دست صاحبان ایده می‌رسد؟ اسماعیل خانیان در پاسخ گفت: در crowdfunding‌های خارجی پول به صورت مستقیم وارد حساب محصول می‌شود و خود سامانه نقشی در نگهداری پول ندارد. اما ما صندوقی در نظر گرفته‌ایم که همه مبالغ وارد آن می‌شود. پس از پایان موعد مقرر و جمع شدن هزینه مورد نیاز، ابتدا سی درصد از آن سرمایه در اختیار صاحبان ایده و محصول قرار می‌گیرد. آنها با این میزان بودجه بخشی از طرح‌های مورد نظر خود را اجرایی می‌کنند و گزارش کار ارائه می‌دهند که در اختیار عموم هم قرار می‌گیرد. ما همه هزینه را به صورت یک‌جا به آنها نمی‌دهیم و طبق تضامین از پیش تعیین شده، مبلغ جمع‌آوری شده در اختیار آنها قرار می‌گیرد.

(همچنین بخوانید: دغدغه ما، تاثیر بر اکوسیستم استارت‌آپی است)