توانمندی ایران در رونق «زیست‌بوم دانش‌بنیان» محور همکاری‌های بین‌المللی است

معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوری که با هدف توسعه همکاری‌های علمی، فناورانه و دانش‌بنیان به چین سفر کرده است، در پیامی خطاب به فعالان فناور چین از جهش ایران به سوی گذار از اقصاد منبع محور و دانش‌بنیان شدن گفت و این پیشرفت‌ها را زمینه‌ای برای تبادل تجربیات و توسعه همکاری‌های بین‌المللی با محوریت شرکت‌های دانش‌بنیان دانست.

نوپانا به نقل از مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری: صبح امروز، مراسم افتتاح «بیست و یکمین نمایشگاه فناوری های پیشرفته چین» با حضور مسئولان این کشور در شهر «شنزن» برگزار شد. هیات بلند پایه علمی، فناوری و دانش بنیانی ایران نیر در این مراسم حضور داشتند.

سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری کشورمان که در راس این هیات قرار دارد، در این رویداد که از ۲۲ تا ۲۵ آبان ماه در شهر شنزن برپا است، سخنرانی کرد.

ستاری از ظرفیت های علمی و فناورانه ایران گفت و آمادگی ایران برای همکاری های علمی و فناورانه با محققان چینی را اعلام کرد.

در پیام معاون علمی و فناوری رییس‌جمهوری خطاب به دانشمندان و مسئولان حاضر در این مراسم آمده است:

حضار گرامی، خانم‌ها، آقایان

عصر شما به خیر

حضور در این جمع مایه خرسندی من است و امیدوارم برگزاری چنین رویدادهایی موجب تعمیق همکاری‌ها و پیوندهای تجاری و فناوری بین کشورها گردد.

من در اینجا مایلم از فرصت حضور در این جمع فرهیخته برای ترغیب هرچه بیشتر کشورها به همکاری‌های دوستانه در زمینه تجارتِ های-تک صحبت کنم. همان‌طور که مستحضرید، تبادل باز محصولات و فناوری‌های پیشرفته در سطح بین‌المللی یک امکان حیاتی را برای مواجهه با چالش‌های پیش روی جوامع فراهم کرده است. لذا، همکاری‌های کشورها در زمینه توسعه و انتشار نوآوری­های فناورانه، محرکی برای برخورداری و پیشرفت روزافزون ملت‌ها است. در این رابطه، جمهوری اسلامی ایران، همواره تلاش داشته تا با نگرشی باز نسبت به دستاوردهای فناورانه خود، از نوآوری به عنوان ابزاری برای حمایت از گذار جوامع به سوی رفاه و توسعه استفاده نماید.

کشور من پس از سال­ها تلاش محققان و دانشمندان خود و رسیدن به جایگاهی بلند در زمینه دستاوردهای علمی و فناوری، عزم خود را برای گسترش همکاری‌های راهبردی در زمینه اشاعه نوآوری و در راستای کسب منافع متقابل اعلام می­دارد. من بر این باورم که اندوخته تجارب جمهوری اسلامی ایران، در بهره‌برداری از علم و فناوری برای رفع نیازهای کشور در شرایط محدودیت‌های ظالمانه بین‌المللی، درس‌های ارزشمندی را برای کشورهای مختلف به ارمغان آورده است. لذا، اجازه می‌خواهم در این فرصت، اندکی درباره تجربه کشورم در گذار از یک اقتصاد مبتنی بر منابع طبیعی و غیرمتکی به توانمندی­های داخلی، به اقتصادی با سهم قابل توجه تولیدات دانش‌بنیان صحبت کنم. با این امید که مسیر توسعه علم، فناوری و نوآوری در ایران تجربه‌ای آموزنده را برای کشورهای مختلف فراهم نماید.

حضار گرامی، کشور ایران در افکار عمومی همواره به عنوان سرزمینی غنی از میراث طبیعی و فرهنگی شناخته شده است. این واقعیت، از یک سو امکانات گسترده‌ای را در مسیر پیشرفت کشور در اختیار ما نهاده است و از طرف دیگر، خطر وابستگی به داشته‌های گذشته و بسنده کردن به بهره­برداری غیرمسئولانه از منابع طبیعی را گوشزد می­کند. ما از سال­ها پیش در مواجهه با این پرسش قرار داشته‌ایم که باید در کدام سوی این دوگانه قرار گیریم: خلق ثروت از منابع طبیعی رو به پایان و زندگی با اندوخته‌های گذشته یا آفرینش حلقه‌های جدید خلق ارزش و ساختن آینده. امروز در اینجا، من می‌توانم با افتخار بگویم که ما راه دوم را انتخاب کردیم. تجربه چند دهه اتکا به توانمندی داخلی، این امکان را برای کشور ما فراهم کرده تا به مدد دستاوردهای گران­سنگ در فناوری‌های هوافضا، ICT، نانو، بایو، سلول­های بنیادی، علوم شناختی، انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری‌های دارویی و پزشکی، گامی بزرگ در تغییر تصویر اقتصاد خود به سمت یک اقتصاد دانش‌بنیان برداریم.

در گذشته نزدیک، پول ارزان و سهل‌الوصول حاصل از فروش منابع خام، به عاملی برای اتلاف ظرفیت‌ها و عدم بهره‌وری تبدیل شده بود. دولت با پول نفت بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌شد و با منابع مالی ارزانی که در اختیار دانشگاه‌ها و صنایع داخلی قرار می‌داد، انگیزه ریسک‌پذیری و خلق ارزش افزوده را در این نهادها می‌خشکاند. نتیجه این روند، می‌توانست آینده کشور را با مخاطره روبرو سازد و نیروهای جوان و خلاق کشور را  سرخورده نماید. لذا، نیاز به یک تغییر جدی به خوبی احساس می­شد.

یک ندای همگانی برای پرهیز از آنچه نفرین منابع خوانده می‌شود، عزم تازه‌ای را در جمهوری اسلامی ایران برای تضمین منافع جامعه ایجاد کرد: ما نیاز به ساختن آینده­ای خلاق از طریق نوآوری داریم. از میانه دهه ۱۹۹۰، نوآوری به یکی از مهم‌ترین کلیدواژه سیاست‌گذاری در ایران تبدیل شد. از آن زمان، تحولاتی در عالی‌ترین سطح سیاست‌گذاری کشور برای همگام‌سازی ظرفیت­ها در جهت توسعه نوآوری‌های علمی و فناورانه صورت گرفت. تشکیل نهادهایی در سطح عالی سیاست‌گذاری همچون معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری، صندوق نوآوری و شکوفایی و ستادهای ویژه توسعه فناوری بخشی از تلاشی بود که در این راستا انجام شد. هم‌زمان، جهت‌گیری سیاست‌های کشور در اسناد ملی به سمت توسعه علمی و فناورانه تعدیل شد و قوانینی حمایتی برای تشویق نفوذ فناوری در صنعت تصویب و ابلاغ گردید. نقشه جامع علمی کشور و قانون ویژه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مهم‌ترین مصادیقی است که در این رابطه موجب شکل‌گیری یک نهضت بزرگ نوآوری در دانشگاه‌ها و صنایع داخلی شدند. همگام با تحولات فوق، شکل‌گیری زیرساخت‌هایی از قبیل مراکز رشد کسب‌وکار، شتابدهنده­ها، پارک‌های علمی و فناوری، مناطق ویژه علم و فناوری، صندوق‌های پژوهش و فناوری و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پذیر، خلأهای نهادی موجود در نظام ملی نوآوری ایران را تا حد زیادی برطرف کرد.

این تحولات که می‌توان از آن‌ها به عنوان گام‌های تقویت نظام ملی نوآوری ایران یاد کرد، مبتنی بر سه منطق محوری شکل گرفته­اند: (۱) اولویت­گذاری فناوری­های راهبردی بر مبنای سیاست­های بالادستی کشور و اهداف توسعه پایدار، (۲) حمایت هم‌زمان از کسب‌وکارهای استارتاپ برای انتشار نوآوری و از صنایع مرسوم برای خلق خروجی­های نوآورانه و در نهایت (۳) گذار از یک نظام نوآوری وابسته به منابع دولتی به اکوسیستم نوآوری.

این سیاست‌ها هم‌اکنون تصویری تازه از اقتصاد ایران را به نمایش گذاشته است؛ اقتصادی با تسهیل گری و مشارکت مالی هوشمند دولت و سهم قابل توجه تأمین مالی ریسک‌پذیر از سوی بخش خصوصی. حال، در این تصویر پیوندی قابل قبول بین تحقیقات دانشگاهی از یک سو و نیازهای جامعه و صنعت از طرف دیگر وجود دارد. صنایع داخلی انگیزه بیشتری برای ورود به زنجیره‌های بالاتر خلق ارزش دارند و جوانان کارآفرین فرصت‌های بیشتری برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای استارتاپ از خود نشان می‌دهند.

حضار گرامی، می‌خواهم تأکید کنم کشور من هم‌اکنون در میانه مسیری قرار دارد که با همت دانشمندان، کارآفرینان و حمایت دولت، یک سرمایه اجتماعی عظیم را برای پشتیبانی از سیاست نوآوری ایجاد کرده است. ایران در نتیجه دو دهه تلاش برای توسعه علمی هم‌اکنون، با ۱۸ رتبه ارتقا نسبت به سال ۲۰۰۵ در جایگاه ۱۶ام جهان در انتشارات علمی قرار دارد. ما پس از یک گذار موفق توانسته‌ایم، بنا به نیاز داخلی، بیشترین فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی را در مقایسه با کشورهای جهان داشته باشیم و در نتیجه­ی این حرکت، سهم صادرات محصولات با فناوری بالا و متوسط به بالا را با جهشی چشم‌گیر از ۱.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵ به ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ برسانیم. جمهوری اسلامی ایران به لحاظ دستاوردهای علمی، دارای بیش از ۲۲۹ هزار دانشجویPhD و سهم ۱.۸۵ درصدی در تولید علم در جهان است. برای نمونه در تولیدات علمی حوزه فناوری نانو، ایران پس از کشورهای پیشروِ ایالات متحده، چین و هند در جایگاه جهانی چهارم قرار دارد.

لازم می‌دانم اشاره کنم که این آمارهای درخشان همه به مدد توسعه زیرساخت‌های علم، فناوری و نوآوری، پدید آمده‌اند. ایران دارای بیش از ۲۳۹۰ دانشگاه در سرتاسر کشور که در حدود ۴.۸ میلیون دانشجو در آن‌ها مشغول به تحصیل هستند. ۴۴ پارک علم و فناوری در نقاط مختلف کشور وجود دارد که در مجموع بیش از ۴۵۰۰ شرکت در آن‌ها استقرار یافته‌اند. به لحاظ زیرساخت مالی حمایت از نوآوری، تنها صندوق نوآوری و شکوفایی با سرمایه ۳۹۵ میلیون دلار تاکنون از حدود ۵۴۰۰ طرح نوآورانه حمایت مالی کرده است.

تأکید می­کنم که گذار سیاستی ایران به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، از نقطه‌نظر خروجی‌های نوآوری نیز نتایج چشمگیری داشته است. از زمان تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۲۰۱۰، تاکنون در حدود ۴۷۰۰ شرکت بر اساس قابلیت‌های فناورانه­شان، حائز عنوان دانش‌بنیان شده‌اند. این شرکت­ها تنها در این مدتِ کوتاه ۱۱ میلیارد دلار از کل ارزش سالانه اقتصاد ایران را تولید کرده و موجب اشتغال مستقیم بیش از ۳۰۰هزار نفر شده‌اند.

اجازه می‌خواهم تنها به چند نمونه از این شرکت‌های فناور اشاره کنم. شرکت سیناژن که در زمینه تولید محصولات دارویی مبتنی بر فناوری بایو فعالیت دارد، هم‌اکنون بزرگ‌ترین صادرکننده داروهای بایو در منطقه است. همچنین، به عنوان نمونه‌ای از پیشرفت‌های چشم‌گیر ایران در فناوری سلول‌های بنیادی، شرکت همانندساز بافت کیش، یکی از شرکت‌های پیشگام جهان در زمینه تولید ایمپلنت‌های زیستی است. شرکت توگا یک شرکت پیشرو در زمینه طراحی و تولید توربین­های نیروگاهی به شمار می­رود و پویندگان راه سعادت از بزرگ‌ترین شرکت­های دانش‌بنیان ایرانی است که محصولاتِ فناوری­محور متعددی را در زمینه محصولات پزشکی تجاری کرده است. همچنین، اسنپ اولین استارتاپ یونیکورن ایران در زمینه حمل‌ونقل شهری با بیش از نیم میلیون راننده است و هم‌اکنون در جایگاه هفتمین استارتاپ بزرگ جهان در نوع خود قرار داده است.

دوستان عزیز، شاید بهتر باشد همه آنچه در اینجا به عنوان تجربه دو دهه تلاش ایران برای گذار از اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش‌بنیان مطرح کردم را در تصویری کامل­تر ارائه کنم. این تصویر، جهش چشم‌گیر ایران در شاخص نوآوری جهانی در مدت ۵ سال است. بنا بر آخرین گزارش شاخص نوآوری جهانی، رتبه ایران در عملکرد نوآوری در سال ۲۰۱۹ در میان کشورهای جهان با بهبودی ۶۰ پل‌ه­ای همراه بوده است. جمهوری اسلامی ایران، کم‌وبیش در تمام ابعادِ نشان دهنده­ی عملکرد نوآوری در سطح ملی، گذاری موفقیت‌آمیز را به سمت ایجاد یک اکوسیستم نوآوری پویا داشته­ است.

من بر این امر باور دارم که این حرکت بزرگ جز با تصمیم بزرگِ قطع وابستگی به منابع سهل‌الوصول، میسر نمی‌شد. در عین حال تأکید می‌کنم، نقطه کنونی پایان مسیر نیست. بلکه ما در میانه‌ی راهی قرار داریم که در آن چالش‌های دشواری در انتظار ما است. اولین و مهم‌ترین چالش، تثبیت اهمیت سیاست علم، فناوری و نوآوری و قابلیت آن برای هماهنگی بین بخش­ها و سطوح مختلف سیاستی است. چالش دیگر، ارتقای بهره­وری تحقیقات از طریق تأمین مالی تحقیقات با منطقی رقابتی و بر مبنای عملکرد نهادهای تحقیقاتی است. در عین حال، انتقال فعالیت­های تحقیق و توسعه از بخش­های دولتی، به بخش خصوصی نیز که خود موجب ارتقای دستاوردهای تحقیقاتی می­شود، یک هدف چالش‌برانگیز است. همچنین ایجاد دسترسی نامحدود به منابع بین­المللی سرمایه به منظور تأمین مالی طرح‌های نوآورانه نیازمند یک عزم جدی بین‌المللی است که تحقق آن با دشواری‌های زیادی همراه است. در نهایت، انتشار نوآوری به بخش‌های مختلف اقتصادی که موجب بهره‌برداری این بخش‌ها از نتایج اقتصاد دانش‌بنیان می‌شود، یک چالش جدی سیاستی به حساب می­‌آید.

دوستان گرامی، نسخه‌ای که من در اینجا با توجه به تجربه سیاست نوآوری در جمهوری اسلامی ایران، برای مواجهه با این چالش‌ها پیشنهاد می‌کنم، تعمیق همکاری‌های بین‌المللی برای دسترسی باز همه جوامع به مواهب نوآوری است. تبادل دانشمندان، کارآفرینان و فناوری بر مبنای نفع متقابل ملت‌ها، همکاری در زمینه طرح‌های کلان صنعتی بر مبنای اولویت‌های ملی، همکاری در گسترش راهکارهای خلاق و استارتاپی برای حل مسائل جوامع مختلف، به اشتراک‌گذاری تجارب سیاستی در رابطه با اکوسیستم‌های نوآوری مختلف از طریق گفت‌وگوهای سیاستی و سرمایه‌گذاری مشترک و متقابل در طرح‌های نوآورانه در سطح بین‌المللی، گونه‌هایی مختلف از تلاش­های مشترکی است که می‌تواند در بارور کردن ظرفیت‌های نوآوری ملت‌ها مؤثر واقع شود.

لازم است تأکید نمایم، با توجه به اراده دولت جمهوری اسلامی ایران، به گسترش همکاری‌های راهبردی با دولت‌های مختلف در زمینه اشاعه نوآوری، هم‌اکنون فرصت مناسبی برای به اشتراک‌گذاری ظرفیت‌های علمی و فناوری، نیروی انسانی، مالی و بازار در کشور ایران فراهم است. من اعتقاد دارم که تحقق همکاری در این فضا، با عزم جدی و حسن نظر دولت‌های همکار، میسر خواهد بود.

در پایان، از توجه شما عالی‌جنابان قدردانی می‌کنم و امیدوارم که برگزاری این رویداد طلیعه‌ای برای تعاملات دوستانه و بلندمدت کشورها در زمینه علم، فناوری و نوآوری باشد.»

نمایشگاه فناوری‌های پیشرفته چین به عنوان مهمترین نمایشگاه فناوری و نوآوری این کشور هر سال برگزار می شود. در بیست و یکمین دوره این رویداد نیز ۵۰۰ شرکت چینی به همراه شرکت هایی از ۳۰ کشور دنیا دستاوردهای خود را در حوزه های مختلف همچون خانه هوشمند، رباتیک و لیزر، انرژی، هوا و فضا، سلامت هوشمند و فناوری اطلاعات و ارتباطات به نمایش گذاشته اند. این نمایشگاه نقش مهمی در ارتقاء همکاری ها و مبادلات علمی و فناورانه میان کشورهای مختلف دارد.

هیات علمی، فناوری و دانش‌بنیان به ریاست سورنا ستاری معاون علمی و فناوری رییس جمهوری به چین سفر کرده است. مدیران ۷۰ شرکت دانش بنیان، فناور و خلاق او را در این سفر همراهی می‌کنند. کمک به توسعه صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان، فناور و خلاق ایران به چین و ایجاد زمینه تبادل فناوری در سطح بنگاه‌های دو طرف از اهداف این سفر است.