چرایی حضور کم رنگ استارت‌آپ‌ها در بورس

كسب‌وكار‌های اينترنتی به دليل نو بودن و با توجه به قوانين كهنه كشور ما به‌ويژه در تجارت الكترونيک، مسائل و دغدغه‌های فراوانی را در مسيرشان دارند كه براي پاسخگويی و رفع آنها اقداماتی در حال انجام است، ولی طبيعتا تا به ثمر نشستن اين اقدامات زمان زيادی پيش‌روی آنها خواهد بود.

نوپانا: به نقل از روزنامه کسب‌وکار، کسب‌وکار در این رابطه میزگردی را با اعضای انجمن صنفی کسب‌وکار‌های اینترنتی ترتیب داد که بخش اول آن درباره حیطه کاری هریک از گروه‌های انجمن صنفی کسب‌وکار‌های اینترنتی، اتحادیه کسب‌وکار‌های اینترنتی و نظام صنفی رایانه بود که چالش‌های بیمه‌ای، بورسی و مالیاتی استارت‌آپ‌ها هم در آن بخش با مظان اتهام قرار دادن ماده ۱۴۷ قانون مالیاتی بررسی شد. در بخش دوم این میزگرد با حضور عادل طالبی، عضو انجمن صنفی کسب‌وکار‌های اینترنتی و محمدرضا نصراللهی، مشاور حقوقی این انجمن، این مسائل به تفصیل بررسی شده‌اند که در ادامه آن را مشاهده می‌خوانید.

هفته‌های گذشته بود که روابط‌عمومی اتحادیه اعلام کرد که سازمان امور مالیاتی ماهیت کسب‌وکار‌های اینترنتی را قبول ندارد. نظر شما در این مورد چیست؟

طالبی: در جلسه‌ای که انجمن صنفی با مدیران ارشد و معاونان سازمان امور مالیاتی کشور داشت و همه دوستان هم بودند و صحبت شد، موضوع اینگونه نبود. مسئولان سازمان امور مالیاتی کشور در جلسه، نظر و صحبت اصلی‌شان این بود که قائل و ملزم به قانون و اجرای مصوبات و بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌ها هستند. چون در قوانین و دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های موجود، کسب‌وکارهای اینترنتی به شکل مناسب شناسایی نشده‌اند، امکان شناسایی و تعیین‌تکلیف درست محدود می‌شود. درست هم می‌گویند. مثلا طبق همان ماده ۱۴۷ که اشاره داشتیم، نام کسب‌وکار‌های اینترنتی در آن جدول ثبت نشده است.

حالا باید چکار کنیم؟ یا باید مجلس دستور بدهد یا اینکه مثلا در هیات‌وزیران مصوبه‌ای باشد. تا زمانی که این دو نهاد وارد نشوند و دستور‌های لازم را صادر نکنند، سازمان امور مالیاتی نمی‌تواند آنها را شناسایی کند. فکر می‌کنم منظور دوستان را به اشتباه اینطور منتقل کردند که مسئولان مالیاتی گفته‌اند کسب‌وکار‌های اینترنتی را قبول نداریم که برداشت اشتباهی بوده است. صحیح‌تر این است که بگوییم قانون و قانون‌گذار به شکل مناسبی قوانین مرتبط را تدوین نکرده و سازمان امور مالیاتی طبق قوانین موجود نمی‌تواند به شکل مناسبی کسب‌وکارهای اینترنتی را مورد بررسی قرار دهد.

نصراللهی: قوانین ما بسیار قدیمی است و به‌روز نشده و بسیاری از آنها کسب‌وکار‌های اینترنتی را پوشش نمی‌دهند. نکته دوم اینکه خود اداره مالیات در شعب مالیاتی یک کمیته مشاغل خاص هم دارد و بسیاری از شرکت‌های استارت‌آپی از بند‌های این کمیته استفاده می‌کنند.

نکته دوم امکان تفکیک بین شباهت مشاغل است و یکی از سختی‌های حوزه کسب‌وکارهای اینترنتی تنوع بسیار زیاد این حوزه است و تغییر در این حوزه زمان‌بر خواهد بود. تنوع کسب‌وکار‌های اینترنتی هم کار اداره مالیات را بسیار سخت می‌کند. پس با توجه به تنوعی که این حوزه دارد، ما مجبور شده‌ایم نیاز‌های آنها را به چند دسته تقسیم کنیم. در حوزه مالیات هم تنوع کسب‌وکار و ایده‌های یک‌سری مشاغلی که در گذشته هم مشابه‌شان نبوده، کار سختی است. اداره مالیات هم جزئی از دولت است و خودش قانون‌گذاری نمی‌کند و تنها مجری قانون است.

طالبی: تلاش‌هایی که چه در انجمن صنفی کسب‌وکارهای اینترنتی و چه در اتحادیه و چه توسط نظام صنفی رایانه در حال انجام است و این جلسات و پیگیری‌هایی که در لایه‌های بالایی انجام می‌شود و این جلساتی که با مسئولان این حوزه‌ها برگزار می‌شود به تدریج در حال تغییر دید در لایه‌های پایینی هم می‌شود. مثلا ممیز‌های محترم در حال حاضر درک بهتری از کسب‌وکارهای اینترنتی پیدا کرده‌اند. اگر بخواهیم صبر کنیم قانون تصویب شود، ممکن است ۱۰ سال طول بکشد، اما می‌توانیم امیدوار باشیم که با تلاش‌هایی که می‌شود، این اتفاقات مثبت زودتر بیفتد و با پیگیری‌هایی که می‌شود، این امید را داریم که شاهد تغییرات خوبی باشیم.

یک مشکل که در کسب‌وکار‌های اینترنتی داریم، این است که صاحبان کسب‌وکارهای اینترنتی توقع سرعت بالا دارند و دلیل آن هم ذات کسب‌وکار‌های اینترنتی است که با سرعت عجین شده‌اند و کسب‌وکارهای اینترنتی انتظار دارند که همه‌چیز از جمله این تغییرات سریع صورت بپذیرد، اما واقعیت این است که در جامعه ما نمی‌توان چنین انتظاری را داشت و فرایند‌های قانونی و اجرایی کشور ما متاسفانه بسیار کند هستند. روند‌های قانونی ما فرایندهای خاص خودشان را دارند و ما مجبوریم که تعامل داشته باشیم.

انجمن چه اقداماتی را برای ورود استارت‌آپ‌ها به فرابورس انجام داده است؟

طالبی: ما فرایند‌های‌شان را آغاز کرده‌ایم و می‌توانیم پتانسیل شناسایی کنیم، ولی نمی‌توانیم فرابورس و قوانین آن را تغییر بدهیم. در حال شناسایی فرصت‌ها در فرابورس هستیم و قصد داریم در مرحله بعدی اعضای خودمان را که هم شرایط قانونی و هم تمایل به حضور در بورس را دارند، وارد فرابورس کنیم. در این راستا با آقای هامونی جلساتی برگزار شده است و با دید رو به جلویی که ایشان دارد، خیلی کمک می‌کند.

شرایط ورود به فرابورس شرایط سخت و دشواری نیست، اما برخی موارد وجود دارد که کسب‌وکارهای اینترنتی حائز آن شرایط نیستند. مثلا برای ورود به فرابورس باید سه سال دفاتر شفاف مالیاتی داشته باشید، دفاترتان تنظیم رسمی شده باشد و موارد دیگر که استارت‌آپ‌ها در ابتدای کار این موارد را رعایت نمی‌کنند. در واقع استارت‌آپ‌ها ابتدا روی موفقیت ایده تمرکز می‌کنند و زمانی که ایده به حد قابل قبولی رسیده و می‌تواند وارد فرابورس شود چون از قبل به این موارد فکر نکرده، مجبور می‌شود مدتی را صبر کند تا شرایط قانونی را پیدا کند.

موضوع بعدی این است که بسیاری از استارت‌آپ‌ها در سال‌های اول سودده نیستند و بیشتر روی آگاهی از برند و جا انداختن خود در ذهن مشتری تلاش می‌کنند و با توجه به شروط ورود به فرابورس به نظر با مشکل روبه‌رو می‌شوند…
طالبی: این موضوع مهمی است که عرض کردم، با نگاه رو به جلویی که در فرابورس ما دیدیم، مثلا برای این موضوع به شکل مناسبی راهکار برایش در نظر گرفته‌اند. مثلا بخشی را در نظر گرفته‌اند به نام های‌تک که اصلا قیمت‌گذاری و بررسی استارت‌آپ‌ها توسط تیم خبره و آشنا به مسائل قیمت‌گذاری این حوزه انجام شود و مانند آن.

کدام استارت‌آپ‌های ایرانی توانایی ورود به فرابورس را دارند؟

طالبی: در حال حاضر تعداد قابل قبولی از استارت‌آپ‌های ما طبق قوانین و شرایط موجود می‌توانند وارد فرابورس شوند. کما اینکه چند شرکت از شرکت‌های مطرح ما هم قبلا وارد فرابورس شده‌اند و فکر می‌کنم حتی می‌توانند به تدریج وارد بورس شوند. طبق برآورد ما حداقل تا قبل سال ۹۷، ۱۲-۱۰ استارت‌آپ را داشتیم که شرایط و توانایی ورود به فرابورس را داشتند.

پس چرا هنوز اقدام جدی نشده است؟ استارت‌آپ‌هایی که می‌توانستند وارد فرابورس شوند و نشدند به چه دلایلی بوده است؟ 

طالبی: بعضی اوقات یک‌سری افراد نمی‌خواهند وارد فرابوس شوند. مثلا برخی نگران از دست دادن اختیار و کنترل‌شان روی استارت‌آپ یا کسب‌وکارشان هستند. مثلا یکی از دوستان ما هست که به راحتی می‌تواند وارد فرابورس شود و وقتی علت عدم ورود آن را جویا شدیم، گفت من همه‌چیزم دست خودم است و اوضاع خوب است، چرا باید بیایم و برای خودم شریک یا آقا بالاسر ایجاد کنم؟ البته وقتی استارت‌آپی وارد بازار سرمایه می‌شود و در بورس یا فرابورس پذیرفته می‌شود، پایداری خود کسب‌وکار بالاتر می‌رود، چون متکی بر فرد نیست و متکی بر سرمایه است و این دید باید در بین صاحبان استارت‌آپ‌های ما ایجاد شود.

نصراللهی: یکی از دلایلی که خیلی از مجموعه‌های استارت‌آپی تمایلی برای ورود به بورس ندارند، همین موضوع مورد اشاره است و اینکه باید به تمام اعضا و همه سهامداران پاسخگو باشید و به یک باره یک کسب‌وکاری که تاکنون پاسخگو نبوده است باید هر روز گزارش بدهد و برای‌شان موضوع تازه است. به این دلیل که کسب‌وکارهای اینترنتی خیلی قواره‌مند قانون تجارت نیستند ورود به فرابورس خیلی استقبال نشده است و این موضوع باید به مرور جا بیفتد.

طالبی: بله، باید فرهنگ‌سازی شود و عده‌ای ورود کنند و تاثیرگذار بودن آن را ببینند. شما وقتی وارد فرابورس می‌شوید مثلا برای شروع ۱۰درصد سهام اسمی هم که منتشر می‌کنید کلی سرمایه جذب می‌کنید و کسب‌وکار رشد انفجاری می‌کند.

مخصوصا این عرضه اولیه‌ای که اتفاق می‌افتد و رغبتی که برای خرید آنها وجود دارد سرمایه عظیمی را جذب می‌کنند. 

طالبی: البته توجه داشته باشیم که وقتی وارد بورس می‌شویم یک مقدار لختی هم ایجاد می‌شود. به عنوان مثال من امروز وارد دفترم شده و متوجه مشکلی می‌شوم که ممکن است بسیار جدی باشد. می‌توانم به سرعت با چند تماس، تصمیم سریعی در جهت حل آن بگیرم، ولی اگر وارد بورس شده باشم سیستم بسیار کندتر می‌شود و ممکن است برای اتخاذ برخی تصمیمات جلسات رسمی تشکیل شود و چند روز یا حتی چند هفته زمان ببرد. با توجه به اینکه سرعت برای کسب‌وکار‌های اینترنتی یک مزیت مهم رقابتی و توسعه‌ای است، یک مقدار مساله در این رابطه خواهیم داشت که البته این مشکل را قبلا حل کرده‌اند و در کشور‌های دیگر از جمله آمریکا هم این اتفاق می‌افتد و ما هم باید این کار‌ها را یاد بگیریم. البته باید بپذیریم که ثبات قوانین و شرایطی که در کشورهای دیگر مثل آمریکا هست در ایران وجود ندارد یک شبه ممکن است تغییرات مهمی ایجاد شود و کسب‌وکارها هم باید بتوانند سریع عکس‌العمل نشان بدهند.

در بحث بیمه هم مشکلات و موانع وجود دارد؟

نصراللهی: علاوه بر مساله دورکاری در کسب‌وکار‌های اینترنتی ما یک مساله دیگر هم داریم که خیلی از کسانی که این کسب‌وکار‌ها را راه انداخته‌اند خودشان هم در جاهای دیگر شاغل هستند و برای شان از جای دیگری بیمه رد می‌شود. کار فرمایی که خودش بیمه اش از جای دیگری رد می‌شود چطور می‌تواند بیاید و کسی را بیمه کند؟ نکته دوم اینکه خیلی از نیرو‌های این کسب و کار‌ها پاره وقت هستند و این مساله هم وجود دارد. مشکل دیگر هم همان نقص قانونی است که مثلا یکی از مشکلاتی که برای تاکسی‌های اینترنتی پیش می‌آمد این بود که بیمه در حال ملزم کردن آنها برای بیمه کردن راننده‌ها بود که خیلی از آن راننده‌ها خودشان کارمند جای دیگری بودند یا اینکه این کار شغل دوم شان بود و اغلب آنها بیمه داشتند و در قانون برای این مورد بند یا تبصره‌ای نداشتیم.

کسب‌وکارهای اینترنتی به چه صورتی می‌توانند با انجمن ارتباط بگیرند؟

نصراللهی: ورود اعضا از طریق عضویت است. یکی از شرایط عضویت این است که کسب و کار فعال داشته باشند. همچنین داشتن نماد اعتماد الکترونیک یا‌ ای نماد یکی از الزامات عضویت در انجمن است. ارتباطات هم به شکل‌های مختلف انجام می‌شود. به جز روش‌های معمول مثل تماس تلفنی و ایمیل و فکس، اعضای هیات‌مدیره هم در روزهای مشخصی از هفته طبق یک برنامه اعلام شده در انجمن حضور دارند و اعضا می‌توانند به صورت حضوری هم مراجعه کنند.