خطر جدی زلزله در کمین بخش مهمی از کارآفرینان، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان

پارک فناوری پردیس، کانون فعالیت بسیاری از کارآفرینان استارت‌آپی و شرکت‌های دانش‌بنیان، در ۱۰ کیلومتری محل تلاقی ۲ گسل فعال واقع شده است و در صورت وقوع زمین‌لرزه،احتمال آسیب‌های بسیار جدی در آن زیاد است.

نوپانا: شهر پردیس در ۱۷ کیلومتری شمال‌شرق شهر تهران واقع شده است و یکی از پارک‌های فناوری کشور در این شهر به فعالیت خود ادامه می‌دهد. پارک فناوری پردیس، کانون فعالیت بسیاری از کارآفرینان، استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان است و مجموعه‌‌ای مهم در اکوسیستم کارآفرینی دانش‌بنیان و فناوری‌محور کشور محسوب می‌شود. اما متاسفانه این کارآفرینان ایرانی، در خطر زمین‌لرزه‌ای بزرگ هستند. اکنون شهر پردیس با توجه به واقع شدن آن در نزدیکی محل تلاقی ۲ گسل مشا و شمال تهران، در سایه زمین‌لرزه نفس می‌کشد. با توجه به رخداد هر ۲۰۰ سال یک زمین‌لرزه اصلی در گستره گسل‌های اطراف تهران و گذشت بیش از ۱۸۷ سال از زمین‌لرزه قبلی این ناحیه، باید بیش‌ازپیش به ایمنی کارآفرینان و مردم شهر پردیس و دیگر مناطق نزدیک این گسل‌ها توجه کنیم.

(همچنین بخوانید: خطر بزرگ زمين‌لرزه کارآفرینان ایرانی را تهدید می‌کند)

گسل مشا که راندگی مشا-فشم نیز نامیده شده است، از شهر مشای دماوند در ۵ کیلومتری شمال شهر دماوند در استان تهران عبور می‌کند. از آن به عنوان گسل آبیک - فیروزکوه نیز یاد کرده‌اند. انتهای شرقی آن در ناحیه فیروز کوه از زمستان ۸۸ تا بهمن ۸۹ و سپس به تناوب در سال‌های بعد (مثلا در شهریور ۹۴) زمین‌لرزه‌های کوچک تا متوسط از خود نشان داده است. در خود شهر مشا در بامداد پنج شنبه، نهم آذرماه ۹۶، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۳.۸ موجب شد تا در نیمه شب بسیاری از ساکنان مشا از خواب برخیزند.

گسل مشا در دامنه جنوبی کوه‌های البرز قرار دارد و شیب آن به سمت شمال است و به صورت پهنه گسل با پهنای حدود ۱۰ کیلومتر و با طول تقریبی ۱۸۰ کیلومتر از حدود آبیک در غرب تهران شروع شده است و پس از عبور از شمال تهران (در شمال فشم)، به فیروزکوه می‌رسد. از فیروزکوه به سوی شمال شرق، گسل دیگری به نام گسل فیروزکوه به طول حدود ۲۲۰ کیلومتر به‌طرف شمال دامغان و شاهرود ادامه می‌یابد. در روستای کلان در حوالی لواسان (شمال شرق تهران)، گسل مشا با گسل شمال تهران تلاقی پیدا می‌کند. این زمین‌لرزه‌ها را به گسل مشا و جنبا شدن آن مرتبط دانسته‌اند:

- زمين‌لرزه ۲۳ فوريه ۱۹۵۸ ميلادی گستره ری – طالقان با بزرگای تخمينی Ms = ۷.۷ و شدت I₀ = X.

- زمين‌لرزه ۱۶۶۵ ميلادي گستره دماوند با بزرگای تخمينی Ms = ۶.۵ و شدت I₀ = IV .

- زمين‌لرزه ۲۷ مارس ۱۸۳۰ ميلادی دماوند – شميرانات با بزرگای تخمينی Ms = ۷.۱ و شدت I₀ = IV.

- زمين‌لرزه ۲ اکتبر ۱۹۳۰ ميلادي در گستره روستای آه – مبارک‌آباد (در شمال رودهن) با بزرگای Ms = ۵.۲ و شدت I₀ = VI و پس‌لرزه‌های آن در ۶ و ۷ اکتبر ۱۹۳۰ ميلادی.

(همچنین بخوانید: راه حل استارت‌آپ ایرانی برای دسترسی آسیب‌دیدگان زلزله به آب آشامیدنی سالم)

پژوهش‌های جدید نشان می‌دهند ایجاد دریاچه زمین‌لغزشی تار دماوند به ‌احتمال زیاد با وقوع  زلزله تاریخی ۱۶۶۵ در دوران صفویه مرتبط بوده است. میزان لغزش افقی امتداد لغز چپ‌گرد بین ۲ تا ۴.۵ میلیمتر در سال و به حدود ۴ میلیمتر در سال به صورت قائم رخ می‌دهد. بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۵، شهرستان دماوند با حدود ۱۲۵ هزار نفر جمعیت، پردیس با ۱۷۰ هزار نفر جمعیت، شمیرانات با ۴۷ هزار نفر و فیروزکوه با ۳۴ هزار نفر جمعیت (جمعا جمعیتی بالغ بر ۳۷۶ هزار نفر) در محدوده‌ای با فاصله کمتر از ۱۰ کیلومتر از گسل مشا زندگی می‌کنند. ضمنا در محدوده ۳۰ کیلومتری این گسل جمعیتی بالغ بر ۱۰.۵ میلیون نفر در استان تهران و ۲ میلیون و ۵۶۰ هزار نفر در استان البرز زندگی می‌کنند (جمعا جمعیتی بالغ بر سیزده میلیون نفر) .    

توسعه شهر جدید پردیس در شرق استان تهران به تدریج از سال ۱۳۷۲ آغاز شد در در اولین طرح جامع برای این شهر جمعیتی ۱۵۰ هزار نفری  در سال ۱۳۷۴ برای آن در نظر گرفته شد. در اولین طرح تفصیلی در سال ۱۳۸۳ جمعیت ۱۶۸ هزار نفر و در آخرین طرح جامع در سال ۱۳۸۴ جمعیت ۲۰۰ هزار نفری برای پردیس لحاظ شد. ساخت‌وساز در پردیس از ابتدای دهه هشتاد رشدی شتابان به خود گرفت. شهر پردیس دارای ۱۱ فاز است که حدود ۹ فاز آن مسکونی، توریستی، تفریحی و ۲ فاز دیگر (فازهای ۶ و ۷ در جنوب آزاد راه تهران- رودهن) تحقیقاتی، مخابراتی و دانشگاهی است که پارک فناوری پردیس و دانشگاه آزاد اسلامی پردیس هم اکنون در آن محدوده احداث شده است.

شرکت عمران شهر جدید پردیس، متولی ساخت حدود ۸۲ هزار واحد مسکونی مسکن مهر از ابتدای سال ۸۹ در سطح شهر پردیس است که حدود ۷ هزار واحد تا قبل از سال ۹۲ تحویل داده شد و مابقی پروژه از سال ۱۳۹۱ آغاز شد و به تدریج تا سال ۹۵ تحویل داده شد. می‌توان برآورد نمود که جمعیتی بالغ بر ۳۳۰ تا ۳۵۰ هزار نفر در صورت استقرار همه ساکنان طبق برنامه در واحدهای مسکن مهر زندگی خواهند کرد. بر اساس آنچه که قبلا در زمین‌لرزه‌های ۱۳۹۱ ورزقان با بزرگای ۶.۴ و ۱۳۹۳ مورموری ایلام با بزرگای ۶ و همچنین زمین‌لرزه اخیز ۲۱ آبان ۹۶ ازگله سرپل ذهاب با بزرگای ۷.۳ در مورد عملکرد بد مسکن مهر دیدیم و تخریب زیادی که در چنین بناهایی شاهد بودیم، می‌توان در مورد ساخت‌و‌سازهای جديد مسکن مهر در شهر جدید پردیس كه در معرض تهديد زلزله‌های بزرگ هم قرار دارد، ابراز نگرانی کرد و آن را يک خطر جدی برای ساكنان این شهر محسوب کرد. ساكنانی که نه در بافت نوساز بلكه در بافت فرسوده جديد ساكن می‌شوند؛ در ساختمان‌هایی كه بيشتر، اتلاف منابع و سرمايه ملی است.

وزیر راه و شهرسازی در بهمن ۹۵ اعلام کرد: «در جریان توسعه شهر جدید پردیس، ۳۱۹ بلوک ساختمانی ۱۰ و ۱۵ طبقه احداث‌شده یا در دست احداث داریم که این ساختمان‌ها از نظر ایمنی همانند ساختمان پلاسکو هستند.»

جایگاه  شهر پردیس در ۱۰ کیلومتری جنوب روستای کلان، محل تلاقی ۲ گسل فعال مشا و شمال تهران، و عملا در حوزه نزدیک هر ۲ گسل جانمایی شده است. چنین نواحی تلاقی، کاندیدای گسیختگی در هر زمین‌لرزه محتمل بعدی هستند.   

در این گستره حدود ۱۸۷ سال است که زمین‌لرزه مهمی رخ نداده است (آخرین رخداد مهم مربوط به زلزله ۱۸۳۰ میلادی دماوند شمیرانات است). با توجه به رخداد هر دویست سال یک زمین‌لرزه اصلی (با بزرگای حدود ۷ ریشتر) در این محدوده، توجه به نحوه بارگذاری جمعیتی در گستره استان تهران و البرز و همچنین محل‌هایی که برای بارگذاری جمعیتی انتخاب می‌شوند بسیار مهم است. جمعیت بیشتر به معنی در خطر بودن بیشتر است.

(همچنین بخوانید: «کپسول نجات» برای مقابله با بلایای طبیعی)

شهر تهران و شهر‌های پیرامونی آن مانند پردیس و پرند، برای مهاجرت بسیار جذاب هستند. شرق و جنوب شرق تهران کانونی برای مهاجرت مهاجران از روستاها و شهرهای دچار خشکسالی شده از استان‌های خراسان، کرمان، سیستان‌وبلوچستان و همچنین حدود ۵۰۰ هزار نفر مهاجر ثبت‌نشده ولی برآوردشده افغان است. کانون‌های مدرن جمعیتی که در دولت‌های پیشین طراحی و اجرا شدند (مانند شهر جدید پردیس در ۱۷ کیلومتری شرق تهران و شهر جدید پرند در ۳۳ کیلومتری جنوب غرب تهران)، عملا هر ۲ با ریسک زلزله و کمبود آب مواجه‌‌اند.

در ساخت ساختمان‌های بلند و برج‌ها در حوزه نزدیک گسل فعال باید توجه کرد که در این نواحی، هنگام یک زمین‌لرزه، علاوه بر امکان گسیختگی مستقیم در سطح زمین، احتمال ایجاد تکان‌های بسیار شدید در اثر پالس‌های پریود بلند و پدیده «پله پرش» (فلینج) به ویژه بر صفحه گسیختگی وجود دارد.

تجربیات قبلی در زمین‌لرزه‌هایی که در ایران (زلزله ۱۳۸۲ بم)، ترکیه (زلزله‌های ایزمیت و دوزجه در سال ۱۳۷۸)، ژاپن (زلزله ۱۳۷۳ کوبه)، آمریکا (زلزله‌های ۱۳۶۸ لوماپریتا، ۱۳۷۱ لندرز و ۱۳۷۲ نورث‌ریج همگی در ایالت کالیفرنیا)، نیوزیلند (زمین‌لرزه‌های ۱۳۸۹ کرایست‌چرچ)، چین (زلزله ۱۳۷۸ ونچوان) و ... رخ داده‌اند و جنبش نزدیکی گسل که در دستگاه‌های شتاب‌نگاری ثبت شده است، نشان از آن دارد که پالس‌های تغییر مکان و تکان‌های شدید، در هنگام رخداد زمین‌لرزه با پریود‌های طبیعی حدود ۰.۵ تا ۲ ثانیه در موارد متعددی ثبت و تجربه شده است و اهل فن می‌دانند که این پریود‌های طبیعی مطابق با پریود‌های طبیعی نوسان در ساختمان‌های حدود ۵ تا ۲۰ طبقه است.

بنابراین علم موجود به ما حکم می‌کند که هرنوع احداث ساختمان بلند و توسعه شهر، به ویژه انبوه‌سازی و برج‌سازی در چنین نواحی، بدون شک به توسعه مناطق با ریسک بالا می‌افزاید. وجود تغییرات شدید توپوگرافی (پستی و بلندی)، به ویژه نظیر آنچه در شهر پردیس دیده می‌شود، به احتمال تشدید امواج زمین‌لرزه احتمالی در این مرز‌های توپوگرافی در پای دامنه‌ها می‌انجامد. تشدید امواج در اثر تغییرات پستی و بلندی در مرز‌های بین کوه و دست (نظیر آنچه در زلزله اخیر ازگله سرپل ذهاب دیدیم) بدون شک تشدید‌کننده خرابی‌ها خواهد بود.

(همچنین بخوانید: کسب‌وکارهایی که در خطر هستند)