وضعیت استارت‌آپ‌ها در دولت جدید

کسب‌وکارهای نوپا و شرکت‌های دانش‌بنیان در دولت دوازدهم چه جایگاهی دارند؟

نوپانا: انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری کشورمان در حالی به پایان رسید که مردم ایران با حضور بیش از 41 میلیونی خود، برنده اصلی این انتخابات شدند. مشارکت بالا و کم‌سابقه مردم در این دوره می‌تواند نوید فردایی بهتر برای ایران اسلامی را به همراه داشته باشد، فردایی که با فکر و هوش ساخته می‌شود.

حال که نتایج اصلی انتخابات اعلام شده است، التهاب‌ها و حواشی آن نیز فروکش کرده و می‌توان در فضایی غیرسیاسی به بررسی تخصصی برنامه نامزدهای مختلف پرداخت. از همین رو نوپانا به عنوان وبسایت خبری-تحلیلی کسب‌وکار‌های نوپا برنامه‌های نامزدهای محترم را از نظر توجه به اشتغال‌زایی، کارآفرینی، فناوری، کسب‌وکارهای نوپا و دانش‌بنیان، مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.

این گزارش به کارآفرینان و فعالان استارت‌آپی کمک می‌کند ضمن اطلاع از وضعیت موجود، بتوانند پیش‌بینی کنند وضعیت کسب‌وکارهای نوپا در دولت دوازدهم چگونه خواهد بود. در آینده نیز در این زمینه، گزارش‌هایی پیرامون انتظارات فعالان اکوسیستم استارت‌آپی ایران از دولت دوازدهم در نوپانا منتشر می‌شود.

در روزهایی که بازار تبلیغات انتخاباتی داغ بود، موضوع مشترک بیشتر شبکه‌های تلویزیونی، رادیویی و رسانه‌های اجتماعی در ایران، ماجرای برنامه‌هایی بود که نامزدهای ریاست‌جمهوری کشور ارائه می‌کردند. مطالبی که در مدت فشرده منتهی به 29 اردیبهشت، مانند یک کلاف پیچیده، یک سر آن در دست نامزدها و سر دیگرش لابه‌لای اخبار و مناظرات در هم تنیده بود.

از طرفی کشورمان ایران طی سال‌های اخیر با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم کرده اما پای ثابت تمامی این مسائل، بحث «اشتغال» بوده است. همین مسئله با نگاهی به جمعیت جوان کشور و تعداد فارغ‌التحصیلان اکنون به یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مباحث تبدیل شده است.

اکنون که کشور از یک انتخاب بزرگ، سربلند بیرون آمده است، می‌توان بدون حب‌ و بغض و اغراض سیاسی، کلاف سخنان و برنامه‌های نامزدهای مطرح ریاست‌جمهوری را باز کرد تا نشانی از رویکرد و برنامه آن‌ها به اشتغال به ویژه در زمینه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان یافت.

در رقابت‌های انتخاباتی دوازدهمین دوره ریاست جمهوری، همه نامزدها کم‌وبیش بر اهمیت اشتغال‌زایی تأکید کرده و برخی نامزدها نیز به شکل مشخص‌تری، «شرکت‌های دانش‌بنیان و کسب وکارهای نوپا» را یکی از راه‌های اصلی در کارآفرینی و مبارزه با بیکاری قلمداد می‌کردند.

علم و فناوری مهم‌ترین منشأ قدرت

در جریان رقابت‌های انتخاباتی، حسن روحانی رییس جمهور منتخب (نامزد ریاست جمهوری دوازدهم) با استفاده از این وب‌سایت به تشریح برنامه دولت خود در 10 بخش پرداخته بود. در این برنامه تفصیلی به مسائل اساسی کشور از جمله مسائل اقتصادی، سیاسی-امنیتی، فرهنگی، اجتماعی، علم وو فناوری، محیط زیست، بین‌المللی و سیاست خارجی و مسائل دفاعی نظامی و دفاعی اشاره شده و از برنامه‌های دولت جدید گفته شده است.

در این برنامه‌، بخش علم و فناوری به عنوان یکی از مهم‌ترین منشأهای قدرت کشورهای جهان نام برده شده است. در توضیح مهم‌ترین مسائل موجود در مسیر توسعه علمی و فناوری کشور از منظر این نامزد ریاست جمهوری به این موارد اشاره شده است: 

• ــ‌ ضعف قوانین در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان و عدم تناسب قوانین کسب وکار اعم از قانون تجارت، قوانین بیمه و مالیات با ویژگی‌های فعالیت‌های دانش‌بنیان
• ــ‌ فقدان گفتمان اقتصادی در حوزه علم و فناوری و نگاه دانشگاهی محور به تولید فناوری (غلبه مفهوم پژوهش و فناوری دانشگاهی بر کل حوزه علم و فناوری) که با واقعیت جهانی که تولید فناوری در بنگاه است تفاوت دارد.
• ــ‌ چالش‌های مربوط به صیانت از حقوق مخترع از ثبت تا تجاری‌سازی، اختراعات و نیاز به انتقال سازمان مالکیت فکری از قوه‌قضاییه به قوه مجریه
• ــ‌ چالش‌های مربوط به مسئله تجاری سازی و عملیات‌سازی، اعطای تسهیلات و مشوق‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان
• ــ‌ 70 درصد شرکت‌های دانش‌بنیان شناسایی شده، شرکت‌های کوچک نوپا هستند. این در حالی است که عمده توسعه فناوری در صنایع بزرگ اتفاق می‌افتد نه بنگاه‌های کوچک.
• ــ‌ مشکل صادرات محصولات فناورانه و از دست دادن بازارهای صادراتی برای برخی شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل نداشتن استاندارهای لازم و نداشتن برندهای بزرگ و در تراز جهانی برای صادرات محصول
• ــ‌ محدودیت‌هایی در فرآیندهای انتقال فناوری، ارتباطات تجاری و همکاری با شرکت‌های بزرگ صاحب فناوری و مراکز علمی در جهان (محدودیت در همکاری فناورانه)
• ــ‌ مشکلات تامین مالی پروژه‌های علمی و فناوری و چگونگی تحقق شفافیت در این گونه پروژه‌ها
• ــ‌ تمرکز عمده فعالیت‌های علمی و فناورانه در تهران و چند شهر بزرگ و در کنار ماندن بقیه ظرفیت‌های نخبگی کشور از مشارکت جدی در فرآیندهای علمی و پژوهش
• ــ‌ ناکارآمدی در تعامل سازنده با دانشمندان ایرانی خارج از کشور و گاه غلبه رویکردهای امنیتی که مانع این گونه تعاملات هستند.

(همچنین بخوانید:‌ نوآوری‌های تبلیغاتی در انتخابات اخیر دنیا)

در پاسخ به این مشکلات، حسن روحانی، دبیر پیشین شورای امنیت ملی و تیم رسانه‌ای او راهکارهایی را ارائه داده بودند. از جمله این راهکارها می‌توان به طور خلاصه به موارد زیر اشاره کرد: 

• ــ‌ توسعه‌ سازوکارهای تامین مالی شفاف، کارآمد و اثربخش پژوهش و فناوری از طریق تدوین لایحه‌های جمع‌سپاری، سرمایه‌گذاری جسورانه و عرضه سهام شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان، بازتعریف ماموریت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی به عنوان راهبر نظام تامین مالی زیست‌بوم نوآوری وو تغییر رویکرد دولت از حمایت مستقیم و مالی به حمایت‌های غیرمستقیم غیرمالی
• ــ‌ ارائه بسته تشویق نوآوری در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی از طریق تدوین لایحه مشوق‌های مالیاتی و تعرفه‌ای مربوط به نوآوری، تحقیق و توسعه با توجه به معیارهایی مشخص و هم‌چنین اجرای راهکار اتصال بنگاه‌های بزرگ به شرکت‌های دانش‌بنیان کوچک و ایجاد بازار برای این شرکت‌هایی دانش‌بنیان.
• ــ‌ طرح حمایت از شرکت‌های کارآفرینی در جهت حمایت از شرکت‌های تازه‌کار، تسهیل ورود و خروج افراد نوآور و کارآفرین
• ــ‌ همکاری با شرکت‌های خارجی پیشرو در توسعه نوآوری از طریق الزام بنگاه‌های خارجی دارای بازار بزرگ در ایران به راه‌اندازی مراکز تحقیق و توسعه، همکاری با شرکت‌های خارجی در پروژه‌های نوآورانه، صادرات کسب وکارهای دانش‌بنیان از طریق تسهیل خرید سهام شرکت‌هایی دانش‌بنیان و تدوین آیین‌نامه همکاری شرکت‌های خارجی پیشرو با دانشگاه‌ها و بنگاه‌های ایرانی.
• ــ‌ توسعه ظرفیت اجتماعی پذیرش نوآوری در سطح جامعه از طریق آگاه‌سازی و ترویج عمومی درباره نوآوری و هم‌چنین افزایش ریسک‌پذیری بهره‌برداری از نوآوری‌ها از طریق طرح‌های تشویقی و ضمانت‌نامه‌های پژوهش و فناوری.

اشتغال‌زایی بر محور برنامه ششم توسعه

ابراهیم رئیسی نیز به عنوان یکی از نامزدها که توانست رای 38 درصد مردم کشور را به‌دست آورد، در تبلیغات انتخاباتی خود مانند سایر نامزدها، بر ضرورت ایجاد اشتغال بیشتر و تاثیر آن بر اقتصاد کشور تاکید می‌کرد.

رئیسی طی سفرهای استانی انتخاباتی خود در زاهدان، درباره برنامه دولت خود برای اشتغال‌زایی در کشور به برنامه ششم توسعه اشاره و تاکید کرده بود: «ما ایجاد شغل را مستند به برنامه ششم توسعه پیش می‌بریم». براساس برنامه ششم توسعه، متوسط رشد سالانه اشتغال در تمامی حوزه‌ها اعم از معدن، نفت، کشاورزی، برق و گاز و سایر بخش‌ها، باید 9/3 درصد باشد.

او در جریان همین سفر همچنین با اشاره به قاچاق کالا در کشور و بدون تعیین محدوده زمانی، تاکید کرده بود اگر قاچاق متوقف شود ما می‌توانیم یک میلیون شغل ایجاد کنیم.

دادستان سابق کشور درباره برنامه خود برای ایجاد این میزان شغل نیز گفته بود که ما با یک حرکت انقلابی و جهادی به صورت میلیونی در کشور ایجاد اشتغال می‌کنیم. 

این قاضی برجسته کشور هم‌چنین در گفت‌وگوی ویژه خبری خود بر ضرورت استفاده از ظرفیت دریایی برای تولید شغل تاکید و اظهار کرده بود: کشور ما سه هزار کیلومتر با دریا ارتباط دارد. برخی از کشورهای اروپایی خیلی کم‌تر از ما با دریا ارتباط دارند اما تولید ناخالص‌شان از این راه 50 درصد است اما آمار ما فقط دو درصد است.

تشکیل معاونت اشتغال در همه وزارت‌خانه‌ها

رئیسی در ادامه اظهاراتش از تاثیر صنایع تبدیلی در کنار کشاورزی گفته و از پاکستان به عنوان مثال موفق این امر یاد کرده بود که توانسته با صنایع تبدیلی از خرما، 70 نوع محصول تولید و اشتغال ایجاد کند. او هم‌چنین وعده می‌داد در صورت پیروزی در انتخابات «معاونت اشتغال» را در تمامی وزارتخانه‌ها راه بیاندازد تا نیاز هر وزارتخانه به تعداد و انواع مشاغل روشن باشد.

معاون سابق رییس‌قوه قضاییه کشور در برنامه گفت‌وگو با مردم از «لایروبی 110 قنات»‌ به کمک آستان قدس به عنوان تجربه موفق خود در اشتغال‌زایی یاد و عنوان کرد که «به گفته کارشناسان این اقدام قابلیت ایجاد هزار شغل را دارد».

رئیسی در دومین مناظره خود با سایر نامزدها، ورزش را نیز در کنار کشاورزی و فضای مجازی از حوزه‌های اشتغال‌زا دانست و درباره این موضوع گفت: ورزش از حوزه‌هایی است که می‌تواند اشتغال‌زایی و ارزآوری داشته باشد. وظیفه دولت است که با حمایت از ورزش‌‌های قهرمانی، اقتصاد ورزش ایجاد کند.

وی در بازدید خود از موسسه کشت و صنعت مزرعه نمونه استان خراسان رضوی درباره چگونگی تولید شغل در حوزه کشاورزی توضیح داده بود: اگر کشاورزی در ایران از سنتی به سمت صنعتی پیش برود و کشاورزی دانش‌بنیان مورد توجه جدی قرار بگیرد قطعا تولیدات کشاورزی تقویت و زمینه اشتغال بیشتری برای فارغ‌التحصیلان کشاورزی نیز فراهم می‌شود.

تولیت آستان قدس رضوی در بخش دیگری از سخنانش در گفت‌وگو با مردم به ظرفیت اشتغال‌زایی فضای مجازی اشاره و تاکید کرده بود: «فضای مجازی می‌تواند زمینه‌ساز اشتغال باشد، ما می‌توانیم با استفاده از این فضا کارهای دانش‌بنیان بکنیم».

پنج میلیون شغل با سایت کارانه

محمد باقر قالیباف، شهردار تهران که برای چندمین بار جهت رسیدن به کرسی ریاست‌جمهوری در این رقابت سیاسی حضور یافت، دولت احتمالی‌اش را «دولت مردم» نام نهاده و در سومین مناظره خود با پنج نامزد دیگر، اشتغال و افزایش آن را مهم‌ترین بحث دولت خود خوانده بود.

قالیباف در برنامه گفت‌وگوی خود با مردم، وعده ایجاد پنج میلیون شغل طی چهار سال را داد و اعلام کرد با راه‌اندازی سایتی تحت عنوان سایت کارانه، کارآفرینان و افراد متخصص جویای کار را شناسایی می‌کند تا ضمن تلاش برای یافتن شغل مناسب بنا بر شرایطی مشخص ماهیانه 250 هزار تومان کارانه دریافت می‌کنند.

وی در مصاحبه با رسانه‌ها درباره این طرح گفته بود: روی این طرح مطالعه زیادی انجام شده است و اجرای آن هرگز به معنای گداپروری یا صدقه دادن نیست.

فرمانده اسبق نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران هم‌چنین در پاسخ به منتقدان ایجاد پنج میلیون شغل که این وعده را واهی می‌خوانند، می‌گفت: این افراد، اعتقادی به مردم و توان داخلی کشور ندارند و بر اساس شیوه‌های قدیمی خود این طرح را می‌سنجند.

قالیباف که 12 سال از روی کار آمدنش در شهرداری تهران می‌گذرد، در گفت‌وگوی خود با بخش خبر 20:30 نیز گفته بود: این اقدام با «برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در حوزه‌های مختلفی چون اشتغال روستایی، صنعتی و خدمات به ویژه با بهره‌گیری از فناوری‌های نو» شدنی است.

تلاش برای انقلاب اقتصادی

این نظامی با سابقه در خلال صحبت‌هایش همواره از یک «انقلاب اقتصادی» سخن به میان می‌آورد. وی در توضیح برنامه اقتصادی خود هم‌چنین طی مصاحبه‌ای با تسنیم بر ضرورت گسترش «اقتصاد دانش‌بنیان مانند حوزه آی‌تی» به عنوان یکی از بزرگ‌ترین فرصت‌ها برای ایجاد اشتغال مولد تاکید و عنوان کرده بود: ما باید برای ایجاد اشتغال به دنبال عرصه‌ها و ظرفیت‌های جدید باشیم.

قالیباف هم‌چنین در ششم اردیبهشت سال جاری در حاشیه حضور خود در صدا و سیما ضمن تاکید چندباره بر وعده خود مبنی بر ایجاد پنج میلیون شغل طی چهار سال ریاست‌جمهوری‌اش مدعی شد: برای بخشی از جوانان تحصیل‌کرده و با استعداد که در حوزه آی‌تی و فناوری تخصص دارند، شغل وجود دارد.

این نامزد اصول‌گرا در ادامه توضیح داده بود که علاوه بر این، در صنایع پتروشیمی ما به ازای هر یک میلیون تن در این حوزه قادر هستیم 200 هزار  شغل مستقیم و 400 هزار شغل غیرمستقیم ایجاد کنیم.

(همچنین بخوانید:‌ استفاده از هوش مصنوعی در بحث‌های انتخاباتی)

با روشن شدن نتیجه انتخابات و وضعیت دولت دوازدهم، مردم، جوانان و فعالان کسب‌وکار‌های مختلف، منتظرند رئیس جمهور و دولت او، برای توسعه اقتصادی روزافزون، حفظ نخبگان، رفع بیکاری و ایجاد اشتغال (به ویژه در زمینه فناوری‌های جدید)، اقدامات موثری انجام دهد و اینجاست که انتظار می‌رود همه عناصر اکوسیستم استارت‌آپی کشور و کسب‌وکارهای نوپا، بیش از پیش مورد توجه و حمایت قرار گیرند.