مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها، ۲ بال زیست‌بوم استارت‌آپی

در زیست‌بوم استارت‌آپی، مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌ها از مهم‌ترین و موفق‌ترین نهادها هستند که هدف حمایت از شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها را دنبال می‌کنند.

نوپانا*: از بخش‌های مهم زیست‌بوم کارآفرینی، نهادهای گوناگونی هستند که به ایفای نقش «تسهیل‌گری» می‌پردازند؛ از جمله صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر، مرکز رشد، شتاب‌دهنده، مرکز نوآوری، پارک علم و فناوری و مراکز کارآفرینی. ۲ نهاد مرکز رشد و شتاب‌دهنده از مهم‌ترین و موفق‌ترین نهادها هستند که کارکرد حمایت از شکل‌گیری استارت‌آپ‌ها را بر عهده دارند. مرکز رشد، در مقایسه با شتاب‌دهنده، از سابقه بیشتری در ایران و جهان برخوردار است.

برخی از مراکز رشد موفق جهان، در سال‌های اخیر با عنوان شتاب‌دهنده فعالیت می‌کنند؛ یا آنکه بخشی مجزا و خاص را برای برگزاری دوره‌های شتاب‌دهی ایجاد نموده‌اند.

گرچه بخشی از وظایف این ۲ نهاد یکسان و مشابه یکدیگر است، اما تفاوت‌های اساسی در کارکرد و مأموریت این دو نهاد وجود دارد. با این وجود، بسیاری از فعالان زیست‌بوم کارآفرینی در ایران، درک درستی از وجوه تشابه و تمایز این ۲ نهاد ندارند. برخی به اشتباه این ۲ نهاد را با یکدیگر مقایسه می‌کنند؛ یا آن‌ها را یکسان تصور می‌کنند. در این یادداشت به اختصار، جایگاه این ۲ نهاد در زیست‌بوم کارآفرینی (مأموریت و کارکرد آن‌ها) با تأکید بر تفاوت‌های آن‌ها بیان می‌شود.

مرکز رشد در زیست‌بوم کارآفرینی

به گزارش نوپانا، مأموریت مرکز رشد «حمایت از شرکت‌های نوآور و دانش‌بنیان به منظور تبدیل خلاقیت‌ها و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی به محصولات و خدمات قابل ارائه به بازار» است. مراکز رشد معمولاً با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مرتبط‌اند. هدف آن‌ها، رشد فناوری‌های نوین از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان است. برای مثال، زمانی که شرکتی دارای ایده فناورانه‌ای است که باید یک سال به تحقیق و توسعه درباره آن بپردازد، مرکز رشد بهترین نهاد برای حمایت از آن است.

ورودی مرکز رشد، هسته‌های نوآور با یک ایده محوری هستند. حتی گاهی در زمان ورود، هنوز شرکت به ثبت نرسیده و تیم اولیه تکمیل نشده است. تیم‌ها در مدت حضور در مرکز رشد به کار روی ایده خود می‌پردازند. بر این اساس، هسته‌های نوآور یا شرکت‌ها در دوره حضور در مرکز رشد به مطالعه و پژوهش درباره ایده خود می‌پردازند؛ مقالات و کتاب‌های گوناگون را مطالعه می‌کنند و می‌کوشند به دانش و فناوری لازم برای شروع کسب‌و‌کار خود دست یابند. دست‌یابی به فناوری یکی از مهم‌ترین دلایل حضور در مرکز رشد است.

حمایت‌های مرکز رشد معمولاً در قالب ارائه دفتر کار، مشاوره‌های تخصصی و برگزاری کارگاه‌های آموزشی انجام می‌شوند. مراکز رشد معمولاً دولتی هستند. در نهایت، مدت زمان حضور شرکت‌ها در یک مرکز رشد (با توجه به آنکه زمان دست‌یابی به فناوری ممکن است طولانی باشد)، می‌تواند ۱ تا ۲ سال باشد.

(همچنین بخوانید: منابع مالی مناسب برای استارت‌آپ‌ها)

شتاب‌دهنده در زیست‌بوم کارآفرینی

شتاب‌دهنده‌ها در زمینه تحقیق و توسعه درباره یک ایده، مأموریت و کارکردی ندارند. بر این اساس، ورودی شتاب‌دهنده‌ها، شرکت‌هایی هستند که طرح کسب‌و‌کار مشخصی دارند. بنابراین، در زمان ورود باید از طرح کسب‌وکار خود دفاع کنند. در همین راستا، معمولاً ایده‌های خدماتی در شتاب‌دهنده‌ها پذیرفته می‌شوند. زیرا ایده‌های خدماتی، بر خلاف ایده‌های فناورانه در مراکز رشد، معمولاً نیازی به تحقیق و توسعه طولانی‌مدت ندارند و شرکت‌ها پس از مطالعه اولیه و تدوین طرح کسب‌و‌کار، به سرعت می‌توانند کسب‌و‌کار خود را راه‌اندازی کنند.

یکی از راه‌های ورود به شتاب‌دهنده‌ها، حضور در رویدادهای گوناگون است که شتاب‌دهنده‌ها برگزار می‌کنند. تیم‌های برتر رویدادها، مجوز ورود به دوره‌های شتاب‌دهی را کسب می‌کنند. مدت زمان دوره‌های شتاب‌دهی، ۳ تا ۹ ماه است. استارت‌آپ‌ها باید بتوانند پس از پایان این دوره، کسب‌و‌کار خود را به سطحی برسانند که از شتاب‌دهنده خارج شوند و سرمایه‌گذار جذب کنند.

شتاب‌دهنده‌ها معمولاً نهادهایی خصوصی هستند. در بسیاری از موارد، صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، شتاب‌دهنده خود را ایجاد می‌کنند. در حالی که ارتباط حقوقی بین شتاب‌دهنده و شرکت‌های مستقر در آن وجود ندارد، بسیاری از شتاب‌دهنده‌ها در ابتدای دوره بخشی از سهام شرکت‌های مستقر را کسب می‌کنند. بر این اساس، نقشی فعال و مستقیم در راهبری و مدیریت شرکت‌ها دارند. تقریباً همه تصمیمات مهم شرکت‌ها با هماهنگی شتاب‌دهنده اخذ می‌شوند.

بر این اساس، شتاب‌دهنده با دلسوزی و تعهد بیش‌تری نسبت به شرکت‌های مستقر خدمات خود را ارائه می‌دهد. در پایان دوره‌های شتاب‌دهی، شرکت‌های برتر سرمایه لازم برای ادامه کار را از صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر جذب می‌کنند. گرچه هدف نهایی مرکز رشد نیز جذب سرمایه برای شرکت‌ها است، ولی شتاب‌دهنده‌ها در این مرحله به دلیل داشتن سهام شرکت‌ها، نقشی فعال‌تر را ایفا می‌کنند.

(همچنین بخوانید: شتاب‌دهنده‌ها می‌توانند به کانون‌های اشتغال‌زایی کشور تبدیل شوند)

در ادامه، مهم‌ترین تفاوت‌های مرکز رشد و شتاب‌دهنده بیان شده است:

ـ ورودی

مرکز رشد: هسته‌های نوآور

شتاب‌دهنده: شرکت

ـ عامل کلیدی در زمان جذب

مرکز رشد: ایده محوری

شتاب‌دهنده: طرح کسب‌وکار

ـ دولتی یا خصوصی بودن

مرکز رشد: معمولا دولتی

شتاب‌دهنده: معمولا خصوصی

ـ مدت زمان حضور

مرکز رشد: یک تا ۲ سال

شتاب‌دهنده: شش تا ۹ ماه

ـ نوع حمایت‌ها

مرکز رشد: مشاوره‌های تخصصی

شتاب‌دهنده: مربی‌گری

ـ نوع فعالیت شرکت‌ها

مرکز رشد: تحقیق و توسعه

شتاب‌دهنده: توسعه کسب‌وکار

ـ نتیجه فعالیت

مرکز رشد: دستیابی به فناوری

شتاب‌دهنده: دستیابی به بازار

ـ زمان جذب

مرکز رشد: در طول سال بر اساس مراجعه تیم‌ها

شتاب‌دهنده: معمولاً در سال ۲ دوره شتاب‌دهی انجام می‌شود و تیم‌ها به صورت همزمان جذب می‌شوند.

ـ رابطه حقوقی با شرکت

مرکز رشد: معمولا مستقل

شتاب‌دهنده: شتاب‌دهنده سهام‌دار شرکت است.

ـ مدل تعامل با شرکت

مرکز رشد: عدم مداخله مستقیم در امور شرکت

شتاب‌دهنده: نقش فعال در راهبری و تصمیمات مهم شرکت

ـ نوع حمایت از شرکت‌های موفق در پایان دوره

مرکز رشد: معرفی به سرمایه‌گذاران

شتاب‌دهنده: سرمایه‌گذاری خطرپذیر در شرکت و معرفی به سرمایه‌گذاران

ـ نوع محصول یا خدمت شرکت‌های خروجی

مرکز رشد: خدمات و محصولات فناوری‌های پیشرفته

شتاب‌دهنده: معمولا خدمات

* نوشته محمد واعظی‌نژاد، دکتری کارآفرینی و هیئت علمی پژوهشکده سیاست‌پژوهی حکمت