آغاز به کار یک پروژه علمی در خاورمیانه

کارشناسان علمی کشور خواستار یاری وزارت امور خارجه برای حضور ایران در آیین بهره‌برداری از پروژه سزامی هستند.

نوپانا به نقل از علمنا: پروژه سزامی پروژه‌ای است که در خاورمیانه راه‌اندازی شد و قرار است به عنوان مرکز تولیدکننده نور سینکروترون برای تحقیقات و آزمایش‌های علوم تجربی و کاربردی، به کار گرفته شود. این پروژه که مرکز آن در منطقه‌ای بحران‌زده در قلب خاورمیانه، در شمال غربی امان پایتخت اردن است، به صورت رسمی، دیروز سه شنبه ۲۶ اردیبهشت به بهره‌برداری رسید.

کشورهای عضو در این پروژه علمی را ایران، پاکستان، ترکیه، قبرس، مصر، فلسطین، اردن و بحرین تشکیل می‌دهند. مراسم دیروز با حضور ملک عبدالله پادشاه اردن آغاز شد و نمایندگانی از ایران و همچنین نمایندگانی از دیگر کشورهای عضو، نمایندگانی از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، سرن و یونسکو نیز در مراسم حضور پیدا کرده و به سخنرانی پرداختند. نمایندگان ایران در این مراسم عبارت بودند از دکتر تبریزچی، دکتر جواد رحیقی، سفیر کشورمان در اردن دکتر فردوسی پور، دکتر روضاتیان بعنوان سرپرست کاربران ایرانی در سزامی و دکتر خسرو آبادی.

پروژه سزامی (SESAME) کوتاه شده عبارت Synchrotron light for Experimental Science and Application in the MiddleEast به معنای تابش سینکروترون برای تحقیقات علوم کاربردی و به‌ کارگیری آن در خاورمیانه است. شتاب‌دهنده ذرات سزامی در مقایسه با پروژه عظیم سرن (CERN) در سوئیس کوچک به نظر می‌رسد، اما با این‌ وجود، پروژه سزامی تشکیلات و تکنولوژی پیشرفته‌ای دارد و می‌تواند فرصت‌های تحقیقاتی فراوانی را در منطقه‌ای ایجاد کند که متأسفانه به دلایل متعدد اراده سیاسی کمی برای توسعه علوم پیشرفته در آن وجود دارد.

کوتاه از سزامی

مهدی صارمی‌فر، روزنامه‌نگار علم در خصوص این پروژه علمی گفت: در اواسط قرن بیستم شتابگرها یکی از مهم‌ترین دستگاه‌ها برای آزمودن مرزهای دانش در فیزیک ذرات به‌شمار می‌رفتند. شتابگرهایی که ساختار آنها طوری بود که به ذرات شتاب می‌دادند و آنها را به‌ سرعت معینی می‌رساندند.

این ذرات می‌توانستند دو نوع کاربرد داشته باشند، یکی از کاربردهای مشهور، مشابه کاربردی هست که در آزمایشگاه سرن شاهد آن هستیم و ذرات را از روبه‌رو به هم برخورد می‌دهند و ذرات جدیدی از این عمل به وجود می‌آید و منجر به کشفیات جدیدی می‌شود. کاری که رادرفورد یک قرن پیش انجام داد و با برخورد دادن الکترون به ورقه طلا هسته اتم را کشف کرد.

اما نوع دوم، شتاب دادن به این ذرات است که در حقیقت ذره باردار را در میدان الکتریکی شتاب می‌دهند و همان‌طور که می‌دانید هنگامی‌ که ذره باردار شتاب می‌گیرد از خود، فوتون تابش می‌کند. یعنی هرقدر انرژی ذره و تغییر جهتِ بُردار، سرعت بیشتری داشته باشد، فوتونی که از خود می‌تاباند نیز قوی‌تر است و هرچقدر انرژی فوتون بیشتر باشد، طول‌ موج آن کمتر است. ما با فوتون‌ها یا با نوری سروکار خواهیم داشت که معروف به نور سخت یا اشعه ایکس سخت است و می‌تواند به اعماق ماده نفوذ کند و در حقیقت سؤال‌های دیگر ما را که در مورد ماده و ساختار ماده هستند جواب بدهد و نمونه پیشرفته آن همین تابشگرهای سینکروترون است.

این سینکروترون‌ها تقریباً در اواسط قرن بیستم در اروپا ساخته شدند. آلمان به‌ عنوان مهد فیزیک مدرن و مکانیک کوانتمی، آزمایشگاه‌ها و مخصوصاً تجهیزات بسیار خوبی دارد. این تجهیزات در اواخر قرن بیستم به خط پایان عمر خود نزدیک می‌شدند، در حالی‌ که برخی از این تجهیزات این قابلیت را داشتند که با صرف هزینه یا تغییر در ساختار آنها، در سطوح متفاوتی به ‌کار گرفته شوند.

در حقیقت تغییر ساختار در دستگاه‌هایی که اتحادیه اروپا در اواسط قرن بیستم ساخته بود، منجر به شکل‌گیری این ایده شد که ما این دستگاه‌ها را با قیمت ارزان‌تر و با هدف گسترش علوم پایه، به کشورهای درحال‌توسعه منتقل کنیم.

فواید سزامی

صارمی‌فر ضمن اشاره به اقدامات و همکاری‌های گسترده کشور در این پروژه اشاره‌ای هم به فواید این پروژه علمی کرد: ما از طریق هدایت و فوکوس اشعه تولیدشده در این شتابگر می‌توانیم به عمق و ساختار مواد پی ببریم. تقریباً می‌توان گفت همه شاخه‌های علمی کاربردی به این پروژه احتیاج دارند. از مهندسی مکانیک و مهندسی عمران گرفته تا باستان‌شناسی، زیست‌شناسی، داروشناسی وغیره. پژوهش‌های بنیادی در داروسازی مستقیماً به کشف داروهایی که به دنبال حل مشکل سرطان، ایدز و مانند آن هستند کاربرد دارد. در کل، انواع و اقسام مسائل کاربردی آن را می‌توان پیدا کرد و می‌توان گفت ما یک ابزار عظیم علمی داریم و باید از این فرصت پیش‌آمده جهت شناخت بیشتر پیرامون خود بهره ببریم.

او در انتها اضافه کرد: یکی از فواید این پروژه برای کشور ایران هم همین شتابگر ملی است. پژوهشگران ما صاحب دستگاه شتابگری شدند که فواید متفاوتی در شاخه‌های مختلف علمی دارد که پیش‌ از این هیچ‌گاه در ایران نبوده، اما اکنون می‌توانیم چنین دستگاه‌هایی را که در زمینه فیزیک کاربردی است بسازیم و مدیریت کنیم. تقریباً ساختار شتابگر ملی ما و سزامی مانند یکدیگر است، البته شتابگر ملی، اندازه بزرگ‌تری دارد و تقریباً همه پژوهشگران ما که در پروژه سزامی فعال بودند در شتابگر ملی هم به‌ کار گرفته خواهند شد.

(همچنین بخوانید: حضور در اقتصاد دو تریلیونی جهان اسلام)