نقش استارت‌آپ‌های خدماتی در رشد اقتصادی (قسمت اول)

اقتصاددانان وزن اصلی توسعه در کشورهای توسعه‌یافته را به بخش خدمات نسبت می‌دهند.

نوپانا: اهمیت بخش خدمات در اقتصاد و همبستگی میان بخش خدمات و توسعه‌ اقتصاد کشور یکی از مهم‌ترین مباحثی است که اقتصاددانان بر آن تأکید دارند. بر همین اساس هم بسیاری از اقتصاددانان وزن اصلی توسعه در کشورهای توسعه‌یافته را به بخش خدمات نسبت می‌دهند. در این میان سؤالاتی مطرح است که پاسخ به آن‌ها می‌تواند رویکرد درست را در این حوزه مشخص نماید. قسمت اول:

اما سؤالی که باید به آن پاسخ داده شود این است که بخش خدمات چیست؟ چه سهمی در اقتصاد جهان دارد؟ چرا اهمیت زیادی دارد و این اهمیت از کجا نشات می‌گیرد؟ بهره‌وری چیست و چرا برای رشد اقتصاد مهم است؟ کسب‌وکارهای نوپای خدماتی مبتنی بر تکنولوژی چه نقشی در اقتصاد و بهره‌وری دارند؟

نگاهی به بخش خدمات و سهم آن در اقتصاد کشور‌های جهان

قبل از بررسی «بخش خدمات» که اقتصاددانان آن را بخش سوم اقتصاد می‌نامند، لازم است بخش اول یا «بخش مواد خام» و نیز بخش دوم یا «بخش تولید» که ارکان اقتصاد را شامل می‌شوند بررسی کنیم.

به گزارش نوپانا، بخش مواد خام مرتبط با مشاغلی است که مستقیما از منابع طبیعی بهره می‌برند؛ بخش‌هایی مانند کشاورزی، ماهیگیری و استخراج معدن. بخش تولید نیز مرتبط با صنایعی است که به تولید کالا می‌پردازند؛ بخش‌هایی مثل اتومبیل‌سازی؛ اما بخش وسیعی از اقتصادهای پیشرفته به بخش خدمات اختصاص دارد و آمارهای بسیاری وجود دارند که نشان می‌دهند سهم بخش خدمات در اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته بسیار بیشتر از سهم دو بخش دیگر است.

به‌عنوان‌مثال می‌توان به رشد بخش خدمات در کشورهای توسعه‌یافته در ادوار مختلف زمانی در جدول زیر (جدول یک) و نیز سهم قابل‌توجه بخش خدمات در مقابل دو بخش دیگر اقتصاد در شکل یک توجه کرد.

همان‌طور که در جدول یک مشاهده می‌شود سهم بخش خدمات در کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون انگلستان، فرانسه و ژاپن بسیار قابل‌توجه است و بیش از هفتاد درصد اقتصاد این کشورها وابسته به بخش خدمات است. نزدیک به هشتاد درصد از اقتصاد ایالات‌متحده نیز وابسته به این بخش بوده و ازاین‌رو بزرگ‌ترین بخش خدمات در کشورهای توسعه‌یافته به این کشور اختصاص پیدا می‌کند.

نکته جالب‌توجه این است کشورهایی ازجمله کره‌جنوبی نیز که در این سال‌ها شاهد روندی پرشتاب در رشد اقتصادی بوده‌اند از این قاعده جدا نیستند.به‌عنوان‌مثال در سال ۱۹۷۰ آمار اشتغال ناشی از بخش خدمات در اقتصاد کره جنوبی تنها ۳۴.۳ درصد بوده است؛ حال‌آنکه در سال ۲۰۰۵ این رقم به ۶۵.۲ درصد رسیده که رشدی ۳۱ درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که در مدت مشابه سهم بخش تولید در اشتغال از ۱۴.۲ درصد به ۱۸.۵ درصد رشد پیدا کرده که تنها نشانگر ۴ درصد رشد در این بخش است. این آمار گویای نقش قابل‌توجه بخش خدمات در ایجاد اشتغال و کارآفرینی است.

در شکل یک نیز می‌توان به سهم درآمدزایی هرکدام از بخش‌های سه‌گانه اقتصاد در کشورها و رابطه آن با درآمد کشورها توجه کرد. در همین شکل می‌توان به همبستگی بالای میان سهم بخش خدمات با درآمد کشورها اشاره کرد به این صورت که سهم بخش خدمات در کشورهای توسعه‌یافته‌تر، بسیار بیشتر از سهم بخش خدمات در کشورهای کمتر توسعه‌یافته است. این اصل در اقتصاد پذیرفته‌شده که با توسعه کشورها سهم بخش اول یا بخش مواد خام، رو به کاهش و سهم بخش سوم یا خدمات رو به فزونی می‌گذارد.

نکته قابل‌توجه اینجاست که کسب‌وکارهایی که در بخش خدمات مشغول به فعالیت‌اند، توجه عمده خود را روی «اقتصاد دانش‌محور» قرار داده‌اند. در واقع این کسب‌وکارها به دنبال نوعی از مزیت رقابتی هستند که آن‌ها را در شناخت هر چه بیشتر «مشتریان هدف» کمک کنند.

همچنین باید به این موضوع توجه داشته باشند ‌که این مشتریان چه چیزی می‌خواهند و چه چیزی نیاز دارند تا بتوانند این نیاز و خواست را با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان پوشش دهند. این کمینه کردن هزینه و سرعت بخشی خدمات‌رسانی در سایه دانش‌محوری کردن کارها صورت می‌پذیرد و از آن با عنوان افزایش بهره‌وری نیز نام می‌برند که سهم قابل‌توجهی در پیشبرد بخش خدمات دارد.

آیا بخش چهارمی در راه است؟

بعضی از اقتصاددانان معتقدند که می‌توان بخش خدمات را در بخش سوم اقتصاد خلاصه نکرد؛ بلکه بخش چهارمی را نیز اضافه کرد که بخشی دانش‌محور از اقتصاد است و شامل خدماتی در زمینه فناوری‌ اطلاعات، تولید و پخش اطلاعات، رسانه و همچنین توسعه و تحقیق می‌شود.

در این بخش به‌عنوان‌مثال می‌توان خدمات دانش‌محوری مانند مشاوره، تحصیلات، برنامه‌ریزی مالی، وبلاگ نویسی و طراحی را قرار داد. این دسته از اقتصاددانان معتقدند اگرچه به‌عنوان‌ مثال حمل‌ونقل و طراحی هر دو در زمره بخش خدمات هستند اما بهتر است خدماتی را که بر پایه دانش و تحویل اطلاعات بناشده‌اند، در بخشی جداگانه مورد مطالعه قرار داد.

در این میان مدل معروفی از اقتصاددان نامی کالین کلارک به‌جامانده که به روند توسعه اشتغال‌زایی اقتصاد یک کشور درگذر زمان و سهم هرکدام از بخش‌های اقتصاد در آن می‌پردازد که در شکل دو آمده است.

همان‌گونه که در شکل دو مشاهده می‌شود با توسعه تکنولوژیک یک اقتصاد، سهم اشتغال ناشی از بخش‌های سوم و چهارم که هردو مرتبط با بخش خدمات‌اند رو به افزایش است. درحالی‌که رشد بخش اول از همان ابتدا منفی و بخش دوم نیز ابتدا شاهد افزایشی اندک (البته با کاهش سرعت رشد) است که پس از نقطه زمانی که از آن به «صنعتی‌زدایی‌شدن» تعبیر می‌شود دچار کاهش سهم خواهد شد.

به اقتصاد پس از صنعتی‌زدایی شدن، اقتصاد «پساصنعتی» گفته می‌شود (مشاغلی که در بخش چهارم قرار می‌گیرند در دوره پسااقتصادی متولد می‌شوند). از ویژگی‌های این اقتصاد آن است که عمده اشتغال در بخش‌های اول و دوم به سبب اتوماسیون از میان می‌رود و بیشتر مشاغل در ارتباط با بخش خدمات است و بیش از هفتاد درصد سهم اشتغال در این دوره در بخش خدمات شکل می‌گیرد.

(همچنین بخوانید: استارت‌آپ‌ها؛ بنگاه‌های خدماتی یا عوامل توسعه؟)

به سبب همین حجم و نقش بزرگ خدمات در اقتصاد است که اقتصاددانان با تقسیم‌های ریزتر این بخش به مطالعه دقیق‌تر آن پرداخته‌اند. تمامی این موارد نشانگر نقش حیاتی بخش خدمات در توسعه یک کشور و لزوم توجه نهادهای مسئول به آن است. بهتر است با توجه به این اهمیت روزافزون، توجه ویژه‌ای به بخش خدمات و چگونگی توسعه آن در چشم‌اندازهای پیشرفت کشور صورت گیرد.

ادامه مطلب را در قسمت بعد بخوانید.