ضرورت دنیای آینده

فضای کاری امروز دنیا تغییر کرده است. امروز همسایه شما برای یک شرکت رانندگی که مشتریانش را به صورت اینترنتی و از طریق اپلیکیشن‌‌ها پیدا می‌‌کند، کار می‌‌کند یا خواهرزاده شما برای سومین سال متوالی یک پروژه استارت‌آپ تازه راه‌اندازی کرده است.

نوپانا به نقل از بانک جهانی، در طول تاریخ زمانی نبوده است که بشر نگران تغییرات تکنولوژیکی و اثرات آن روی وضعیت اشتغال و بازار کار نبوده باشد زیرا همواره پیشرفت‌های تکنولوژیکی انسان را در مقابل دنیایی ناشناخته قرار داده است. دنیایی که در مورد تحولات اصلی آن اطلاعاتی در دست نبود و این نااطمینانی در مورد آینده ترس را در مردم افزایش می‌داد. اقتصاددانانی که به مطالعه تحولات بازار کار در گذر زمان می‌‌پرداختند، بیش از دیگران در مورد چالش‌های روزهای آتی صحبت می‌‌کردند زیرا طبیعت کار آنها مطالعه و ارزیابی آینده بوده است.

در قرن نوزدهم میلادی یعنی زمانی که پیشرفت‌های تکنولوژیکی هر روز بیشتر می‌‌شد و جهان در آستانه انقلاب صنعتی قرار داشت، کارل مارکس نگران این مسئله بود که ماشین‌آلات صنعتی نه‌تنها به عنوان یک قدرت برتر با نیروی کار انسانی رقابت کنند، بلکه در این رقابت از انسان پیشی بگیرند. او معتقد بود انسان در مقابل ماشین‌آلات شکست می‌‌خورد و همواره بیان می‌‌کرد که نیروی انسانی بسیار آسیب‌پذیر است.

جان مینارد کینز در دهه 1930 میلادی هشدار داد در نتیجه توسعه تکنولوژی در دنیا، شاهد موج تازه‌ای از بیکاری خواهیم بود همان نگرانی‌ای که امروزه اقتصاددانان و دانشمندان با آن روبه‌رو شده‌اند. ولی بعد از اینکه تحولات تکنولوژیکی ایجاد شد و فضای کسب و کار تغییر کرد، اثرات مثبت آن روی زندگی انسان‌ها نمایان شد. در این زمان افرادی که با این تغییر همراه شده بودند فرصت‌های شغلی تازه‌ای را به دست آوردند و افرادی که از این تحول دور مانده بودند نتوانستند درآمد کسب کنند. بهبود استاندارد زندگی انسان‌ها، افزایش امید به زندگی‌، برخورداری از خدمات بهداشتی و درمانی، و فراگیر شدن آموزش در اغلب کشورهای دنیا از نتایج این مسئله بود ضمن اینکه مردم شاهد افزایش میزان درآمد خود نیز بودند.

از طرف دیگر مطالعاتی که در مورد اثرات تغییرات تکنولوژیکی روی زندگی انسان‌ها انجام شده است نشان می‌‌دهد که سه‌چهارم مردم ساکن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا بر این باورند که پیشرفت‌های تکنولوژیکی باعث ارتقای استانداردهای زندگی آنها و بهبود فضای اشتغال شده است. آنها اثر پیشرفت‌های تکنولوژیکی را در ارتقای استانداردها و کیفیت زندگی خود مثبت ارزیابی می‌‌کنند و به همین دلیل نگرانی زیادی در مورد تحولات پیش رو ندارند.

نتایج این مطالعه نشان داد انسان‌هایی که در طول زندگی شغلی خود با تحولات مختلف مواجه شده‌اند هیچ نگرانی ای در مورد اثرات پیشرفت تکنولوژی روی زندگی خود ندارند. دلیل مطالعه روی ساکنان کشورهای اروپایی این است که این افراد دارای بالاترین الگوی زندگی در دنیا هستند و کیفیت زندگی و کار آنها بالا است.
تاثیر پیشرفت تکنولوژیکی روی اقتصاد چگونه است؟ 

بانک جهانی مطالعه‌ای روی کشورهای صنعتی انجام داده و از مردم در مورد تاثیر پیشرفت‌های تکنولوژیکی و دیجیتالی شدن بخش‌‌های صنعتی و خدماتی روی اقتصاد، فضای اجتماع و کیفیت زندگی آنها سوال کرده است. بر مبنای این مطالعه 23 درصد از مردم بر این باورند که پیشرفت تکنولوژی اثر مثبت بزرگی روی اقتصاد کشورها ایجاد کرده است در حالی که 15 درصد از مردم بر این باورند که اثر این تحولات تکنولوژیکی روی جوامع مثبت بوده است و 17 درصد از مردم معتقدند که تاثیر این مسئله روی بهبود کیفیت زندگی کاملا مشهود بوده است.

تنها 3 درصد از افراد مورد مطالعه بر این باور هستند که تغییرات تکنولوژیکی اثر بسیار مخربی روی اقتصاد دارد و 5 درصد بر این باورند که تاثیر منفی این تحولات روی اجتماع منفی است و4 درصد اثر تغییرات تکنولوژیکی را روی کیفیت زندگی منفی ارزیابی می‌‌کنند.

مطالعات نشان داده است در تمامی دوره‌‌های گذار تکنولوژیکی، همواره شرایط اقتصادی بهتر شده است. به تعبیر بهتر هر زمانی که پیشرفت صنعتی و تکنولوژیکی در دنیا اتفاق افتاده است، نرخ رشد اقتصادی و سرعت توسعه صنعتی افزایش یافته است و این خبر خوبی برای فعالان اقتصادی و اقتصاددانان در دنیا است.

تاثیر پیشرفت تکنولوژی روی اشتغال 

با وجود تمامی این نظرات مثبت در مورد پیشرفت‌های تکنولوژیکی‌، مردم کشورهای صنعتی معتقدند که اتوماسیون و هوش مصنوعی بخش زیادی از فرصت‌های شغلی را از بین خواهد برد. آنها معتقدند که مشاغل تولیدی و صنعتی با سرعت زیادی از بین می‌‌رود و دیگر نیازی به انسان‌ها به عنوان نیروی کار نخواهند داشت. تنها مغز متفکر پشت این مشاغل هستند که باقی می‌مانند. در دنیای آینده مدیران برجسته و دانشمندان رده‌بالا هنوز شغل خواهند داشت ولی افراد طبقه متوسط و پایین اجتماع نمی‌توانند از فرصت‌های شغلی مناسبی برخوردار باشند.

مطالعات نشان داد قدرت اتوماسیون و نوآوری‌های تکنولوژیکی، وضعیت اشتغال را در دنیای آینده تغییر می‌دهد. فرصت‌های شغلی را کمتر می‌‌کند ولی در کنار این تغییر در فضای کسب و کار، فرصت‌های شغلی تازه‌ای ایجاد خواهد شد. فرصت‌هایی که در گذر زمان باید برای کسب آنها تلاش کرد و آموزش‌ها و مهارت‌های لازم را دریافت کرد.
بنابراین باید در نظر داشت که در دنیای آینده، سرمایه‌گذاری روی سرمایه‌‌های انسانی می‌‌تواند کلید فرصت‌سازی در عرصه اقتصاد باشد. باید سه دسته از مهارت‌ها را در انسان‌ها ایجاد کنیم تا بتوانند در فضای پرتلاطم آینده فعال باقی بمانند: مهارت‌های شناختی پیشرفته مانند مهارت حل مسائل پیچیده، مهارت‌های اجتماعی- رفتاری مانند مهارت کار گروهی و کسب بهترین نتیجه در فرایند کار گروهی، و مهارت‌های ترکیبی شامل قدرت تطابق‌پذیری‌، درک مسائل و ارزیابی و قدرت تحلیل تحولات مختلف صنعتی و اقتصادی؛ مهارت‌هایی که ماشین نمی‌تواند بیاموزد و تنها انسان است که با قدرت و درایت کنونی می‌‌تواند از آن بهره بگیرد.

اما در این دنیای تازه که با کمک تکنولوژی‌‌های جدید ایجاد شده است، نیازهای انسان‌ها نیز متفاوت خواهد بود. انسان‌هایی که تاکنون به واسطه اشتغال از حمایت‌های دولتی و بیمه‌‌های تامین اجتماعی برخوردار می‌‌شدند و حال در این دنیای تازه یا بیکار شده‌اند یا به دورکاری روی آورده‌اند. البته باید در نظر داشت که در کشورهای در حال توسعه دنیا از هر 10 نفر 8 نفر از حمایت‌های اجتماعی برخوردار نمی‌شوند و از هر 10 شاغل 6 نفر در مشاغل غیر رسمی فعالیت می‌‌کنند. در نتیجه این افراد که در مشاغل غیر رسمی فعالیت می‌‌کنند از خدمات بیمه‌ای هم برخوردار نیستند.

حتی در کشورهای صنعتی هم نظام تامین اجتماعی بر مبنای اشتغال وجود دارد که بر مبنای این نظام افرادی که شغل دارند می‌‌توانند از پوشش‌‌های تامین اجتماعی برخوردار شوند ولی افرادی که به هر دلیلی شغل ندارند از خدمات بیمه‌ای برخوردار نیستند. در این کشورها طرح بیمه همگانی مطرح شده است ولی هنوز در تمامی کشورها پیاده نشده است.

نظام همگانی تامین اجتماعی در دنیای آینده

با تغییرات تکنولوژیکی در دنیا ساختار بازار کار در حال تغییر است. بسیاری از فرصت‌های شغلی از بین خواهد رفت و شمار زیادی از مردم به دلیل همین مسئله به جمع بیکاران اضافه می‌‌شوند. البته مطالعات نشان داده است افرادی که می‌‌خواهند در دنیای آینده شغل و درآمد داشته باشند باید مهارت‌های مورد نیاز برای این دوران را بیاموزند. مهارت‌هایی که زندگی آنها را در آینده تامین می‌‌کند. بانک جهانی اخیرا گزارشی با عنوان «آینده بیمه‌‌های تامین اجتماعی در دنیا» تهیه کرده است و در این گزارش به این نکته اشاره می‌‌کند که در دنیای آینده وضعیت پوشش‌‌های بیمه‌‌های تامین اجتماعی چگونه خواهد بود؟

مایکل روتوفسکی‌، تحلیل‌گر بازار بیمه یکی از پژوهشگران بانک جهانی در این زمینه است. وی در این مورد به وب‌سایت بانک جهانی گفت: فضای کاری امروز دنیا تغییر کرده است. امروز همسایه شما برای یک شرکت رانندگی که مشتریانش را به صورت اینترنتی و از طریق اپلیکیشن‌‌ها پیدا می‌‌کند، کار می‌‌کند یا خواهرزاده شما برای سومین سال متوالی یک پروژه استارت‌آپ تازه راه‌اندازی کرده است. دختر شما به عنوان روزنامه‌نگار دورکار مشغول است و بسیاری از افراد دیگر در اطراف شما با تعریفی که شما از کار در ذهن خودتان دارید، کسب درآمد نمی‌کنند.

مشاهده همین وضعیت به خوبی نشان می‌‌دهد که فضای کسب و کار تغییر کرده است. دیگر مردم برای کار کردن نیازی به خروج از منزل در ساعات اولیه روز و بازگشت در ساعت مشخص ندارند. بسیاری از افراد در منزل کار می‌‌کنند و درآمد خوبی هم کسب می‌‌کنند و شمار زیاد دیگری هم هستند که از دنیای اینترنت کسب درآمد می‌‌کنند. اما در این دنیای تازه‌، یک سوال بزرگ ذهن همه را درگیر کرده است و آن مسئله هم پوشش‌‌های بیمه‌‌های تامین اجتماعی است.

در این دنیا که کارفرمای واحدی وجود ندارد‌، مردم چگونه می‌‌توانند از پوشش‌‌های تامین اجتماعی برخوردار شوند؟ آیا در این دنیا اصلا وجود بیمه‌‌های تامین اجتماعی که کارفرما‌‌ها ارائه می‌‌دهند و به فرد در صورت بیکار شدن امکان برخورداری از بیمه‌‌های بیکاری و دستمزد بیکاری را می‌دهد ضرورتی دارد یا خیر؟

سیستم‌های حمایت اجتماعی در کشورهای ثروتمند دنیا بسیار توسعه‌یافته است زیرا در این کشورها تاکنون اصل مهم، اشتغال برای داشتن یک زندگی بهتر بود و در همه این کشورها بیمه‌های اجتماعی بر مبنای میزان دستمزد و مالیاتی که بر مبنای سهمی از دستمزد پرداخت می‌‌کنند‌، به شاغلان تعلق می‌‌گیرد. اما در این دنیای تازه چنین پوشش بیمه‌ای امکان‌پذیر نیست و یافتن راه‌‌های تازه برای حمایت از افراد باید ایجاد شود.

باید قراردادهای تامین اجتماعی تازه‌ای ایجاد شود و سرمایه‌گذاری بیشتری روی افراد و توانمندی‌‌های آنها انجام شود. بانک جهانی در این گزارش به راهکارهای تازه‌ای که می‌‌تواند در زمینه حمایت از نیروی کار در دنیای آینده استفاده شود پرداخت و نوشت: یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که در بازار کار ایجاد خواهد شد‌، غیر رسمی بودن فضای کار خواهد بود.

هم‌اکنون در کشورهای در حال توسعه دنیا بالغ بر 80 درصد از نیروهای کار در مشاغل غیررسمی کار می‌‌کنند و البته این افراد هم تحت پوشش بیمه‌‌های تامین اجتماعی از طریق شغل خود قرار ندارند و اغلب بیمه‌‌های خویش‌فرما را استفاده می‌‌کنند. بیشترین سهم از کارگران به خصوص کارگران فقیر به بیمه‌‌های تامین اجتماعی دسترسی ندارند. اگر در کشورها به دلیل تغییر فضای کسب وکار نظام بیمه‌‌های تامین اجتماعی همگانی ایجاد شود، اغلب شاغلان امروزی به خصوص افراد فقیر، شرایط بهتری نسبت به وضعیت کنونی به دست خواهند آورد.