مسیر پرورش‌ «تک‌شاخ‌های» تکنولوژی

حضور این سرمایه‌گذاران به توسعه نیروی انسانی، تربیت مدیران شایسته و نوسازی مدیریت می‌انجامد.

نوپانا به نقل از دنیای اقتصاد (محمد کرمانی): از نظر مدیران کسب و کار‌های ایرانی، تامین سرمایه از تورم و بوروکراسی اداری هم مشکل ساز‌تر است. (نتیجه نظرسنجی مجمع جهانی اقتصاد در ایران) در کنار این نظر سنجی، رتبه 131 ایران در زمینه بازار‌های مالی در گزارش رقابت‌پذیری این نهاد نیز به ما این نقطه ضعف اقتصاد ایران را گوشزد می‌کند.

در چنین شرایطی کسب و کار‌های حساس به نیروی کار مثل فناوری اطلاعات و گردشگری، در مقایسه با کسب و کار‌های حساس به سرمایه، مقبولیت بیشتری پیدا می‌کنند. این نتیجه‌گیری در سه سال گذشته مورد توجه قرار گرفته است. ولی با وجود پیشرفت‌های چشم‌گیر، فعالان حوزه فناوری اطلاعات، دستاورد بسیار بزرگی را حس نمی‌کنند.

معیار دیگری در گزارش رقابت‌پذیری نشان‌دهنده بدترین رتبه ایران در این گزارش است. ایران از نظر کارآیی بازار کار، رتبه 134 جهان را داراست. پس اگرچه ما برای تبدیل یک نقطه ضعف به فرصت، راهکاری برای توجه به کسب و کار‌های حساس به نیروی کار داریم. اما بازار کار ما نیز خود نقطه ضعفی در حد همان بازار‌های مالی ما است که با فرض شرایط ایده‌آل نمی‌توانیم مشکل را به‌صورت کامل حل کنیم.

باید با نگاهی چند جانبه نسبت به ابعاد مختلف این موضوع، راهکارهای مناسب براساس واقعیت کشور به‌دست آورد. آنچه مسلم است توجه به سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات آن چنان هم شمع بی‌فروغی نبوده اما هنوز نتوانسته است اسب تک‌شاخ رویایی را برای سوار کاری اقتصاد ایران بر آن تربیت کند.

وضع مناسب فضای کسب و کار ایران در زمینه حجم بازار، سلامت، تحصیلات ابتدایی و عالی و زیر ساخت‌ها در کنار وضع بد کارآیی بازار کار و کالا و عدم توسعه بازار‌های مالی از دیدگاه مجمع جهانی اقتصاد؛ واقعیت‌هایی هستند که ترکیب همه آنها با هم نشان دهنده وضع امروز اقتصادی ماست.

از میان راهکار‌های متعدد، استفاده از سرمایه‌گذاران خارجی در حوزه فناوری‌های پیشرفته به خصوص فناوری اطلاعات مدتی است به شدت مورد توجه فعالان اقتصادی این حوزه قرار گرفته است و در حمایت یا تضاد با آن صحبت‌های بسیاری شده است. اما باید نقاط قوت و ضعف چنین راهکاری را با تمام جوانب آن مورد بررسی قرار دهیم و بعد به تحلیل آن بپردازیم.

ایران با داشتن رتبه نوزدهم در جهان از نظر حجم بازار، اولین کشش‌ها را برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد می‌کند. این سرمایه‌گذاران با بررسی‌های اولیه به وجود فرصت‌های وسیع در ایران پی خواهند برد. همچنین وجود جمعیت بالای جوان و تحصیل‌کرده آنان را با سرمایه‌گذاران داخلی در این موضوع که در حال حاضر سرمایه‌گذاری در حوزه‌های حساس به منابع انسانی در ایران مناسب‌تر است هم عقیده خواهد ساخت. همچنین نیاز به توسعه تکنولوژیک ایران و امکان وارد کردن تکنولوژی‌های جدید، آنها را به سرمایه‌گذاری در حوزه‌های با فناوری راغب‌تر می‌کند.

نقاط قوت ما برای جذب این سرمایه‌گذاران تا حدودی مناسب است و تا به حال چند مورد از جذب سرمایه‌گذار خارجی در این حوزه را شاهد بوده‌ایم. اکثر مباحث تا به امروز یا در مورد تهدید‌ها یا در حوزه نقاط قوت ما برای جذب سرمایه‌گذاران بوده است و مقالات و سخنرانی‌های متعدد در این حوزه وجود دارد.

واقع‌بینانه باید دید این عمل علاوه بر اینکه توان ما را برای بهره‌برداری از نقاط قوت‌مان افزایش می‌دهد، آیا نقاط ضعف ما را نیز به نحوی پوشش یا بهبود خواهد داد؟ یا چه راهکاری برای آن وجود دارد؟ و مهم‌تر اینکه چگونه می‌توان از فرصت‌های موجود برای ایجاد شرکت‌های تک‌شاخ (unicorn) تکنولوژی در کشور بهره گرفت؟

سرمایه‌گذاری خطرپذیر و سرمایه هوشمند

برای تحلیل این حوزه باید نگاهی به ماهیت سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های حساس به نیروی انسانی در حوزه فناوری انداخت. در دنیا این ادبیات در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر و سرمایه هوشمند شناخته می‌شود. بیش از آنکه سرمایه‌گذاری بر ابزار و دارایی‌های کسب‌وکار باشد این نوع سرمایه‌گذاری بر سازمان کسب‌وکار برای توسعه آن انجام می‌شود. به شکلی که در جهان 76 درصد از سرمایه‌گذاران این حوزه اولین معیار خود را برای سرمایه‌گذاری، پتانسیل‌های تیم اصلی شرکت مورد سرمایه‌گذاری می‌دانند.

این نوع سرمایه‌گذاری در واقع توجه به سرمایه انسانی سازمان و کسب سود از طریق افزایش سرمایه انسانی است. صندوق‌های جسورانه معمولا برنامه‌های گسترده‌ای برای توسعه شایستگی‌های افراد شاغل در شرکت‌های زیرمجموعه خود دارند. با توجه به ضعف ما در توسعه بازار کار، استفاده از دانش و تجربیات طرف‌های خارجی در توسعه نیروی انسانی امری است که موجب کاهش تأثیرات این نقطه ضعف در محیط کسب و کار ایران خواهد شد.

توسعه نیروی انسانی و تربیت کارکنان و مدیران شایسته و ابزار‌های به روز مدیریت و توسعه منابع انسانی می‌تواند یکی از بهره‌مندی‌های ایران از حضور این سرمایه‌گذاران باشد.

عدم توسعه بازار‌های مالی در ایران مشوقی برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی است. در واقع این نقطه ضعف، فرصتی برای آنان در ورود به بازاری با رقبای کُند و فرسوده را فراهم آورده است. این واقعیت که ابزار‌ها و روش‌های مالی سرمایه‌گذاران خارجی و دانش آنان در این حوزه نیز باید بومی شود یکی از موارد مهم و قابل تامل است. برای مثال در امارات که بازار‌های مالی پیشرفته‌ای وجود دارد، استارت‌آپ‌هایی با داشتن 10 میلیون کاربر توانسته‌اند سرمایه‌های چند ده میلیون دلاری جذب کنند. ولی در ایران سرمایه‌گذاران شرکت‌هایی که هر کدام چند ده میلیون کاربر داشته‌اند، توانسته‌اند شریک خارجی چند ده ملیون دلاری برای کل سبد سهام خود پیدا کنند؟

این ضعف در ایران باعث شده عموما ما برای جذب سرمایه‌گذاران مجبور به جذب شریک با سبدی از شرکت‌ها باشیم ولی شرکت‌هایی با کاربران کمتر در کشور‌هایی که بازار‌های مالی قوی دارند توانسته‌اند در این حوزه بسیار قوی‌تر عمل کنند. برخلاف آنچه در مورد عدم کارآیی بازار کار وجود داشت و شراکت خارجی‌ها آنها را ملزم به انتقال دانش به ما می‌کرد. این ضعف ما برای آنها فرصتی برای بهره‌وری است. در این حوزه هوشمندانه باید ابزار‌ها و بازار مالی ایران را با تجربیات خارجی گسترش دهیم و در شراکت با طرف‌های خارجی انتقال دانش و توسعه بازار مالی ایران را مدنظر قرار دهیم.

از سوی دیگر باید بدانیم اکثر مدیران، کارکنان و بنیان‌گذاران این شرکت‌ها افرادی تحصیل‌کرده هستند که از فرصت‌های تحصیل و خروج از ایران بر خلاف همکلاسی‌ها و همکاران قبلی خود گذشته‌اند. نکته دیگر که باید به آن توجه داشت، ماهیت این نوع سرمایه‌گذاری‌ها است که خرید سهام صرفا برای مالکیت و برای خروج نیست بلکه خرید سهام برای رشد است.

برای مثال در خرید سهام در بورس شما سهامی را می‌خرید تا با خروج و فروش مجدد آن بتوانید در آینده سودی کسب کنید ولی سرمایه‌گذاران وارد این شرکت‌ها می‌شوند تا به آنها برای رشد کمک کنند و پس از رشد شرکت از آن سود ببرند. درخصوص فناوری اطلاعات هم با قرار دادن سرور‌ها در داخل ایران و نظارت‌های موجود دستگاه‌های نظارتی اعم از پلیس فتا، امنیت شبکه، سازمان تنظیم مقررات، ارتش سایبری و... عملاً امکان سوءاستفاده از این داده‌ها فراهم نخواهد بود.

در گذشته نیز همواره مرز‌های همکاری با شرکای خارجی موجب دلواپسی و بحث‌های جدی در این حوزه شده است. در تاریخ اقتصادی ایران نمونه‌هایی از سوءاستفاده شرکای خارجی وجود دارد. اما نمونه‌های موفق بسیاری هم در تاریخ اقتصادی ایران از استفاده از طرف‌های خارجی در ایران به خصوص در سال‌های اخیر وجود دارد.

در مجموع بدون جانبداری باید راهکار درست‌تر را برای رشد ایران در نظر گرفت. ما به ارتقای همزمان بازار سرمایه، کار و کالا نیاز داریم. در عوض زیرساخت‌ها، آموزش و حجم بازار خوبی داریم. بهترین و سریع‌ترین راه برای رشد، استفاده از ظرفیت‌های خارجی است. ساده‌ترین راه استفاده از ظرفیت‌های خود برای جذب آنهاست. در حوزه فناوری اطلاعات آنها برای حراست از سرمایه خود مجبور به کمک به توسعه بازار منابع انسانی ما هستند. ولی توجه ما باید به استفاده از آنها برای توسعه بازار سرمایه کشور باشد. در این راستا راهکار‌هایی از جمله جذب سرمایه از سوی صندوق‌های سرمایه‌گذاری داخلی، تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، ایجاد ارتباط با شبکه‌های سرمایه‌گذاری بین‌المللی راهکار‌هایی هستند که باید مورد توجه و بررسی قرار گیرد.