شناخت عصر دیجیتال، لازمه کار کارآفرینان

حضور یکی از متفکران و صاحب‌نظران علم مدیریت جهان، در ایران

نوپانا: همایش ملی مدیریت در عصر دیجیتال که سوم اردیبهشت ماه، در سالن پژوهشگاه نیرو برگزار شد، به گفته امیر شاهرخی، رئیس ستاد اجرایی آن، رویکردی آموزشی داشت. شاهرخی علل اصلی برگزاری این همایش را ایجاد نگرش صحیح در مدیران، سیاستگذاران و کارآفرینان در رابطه با انقلاب دیجیتالی پیش‌رو معرفی کرد. مهمترین مهمان این همایش، چارلز هندی، از بزرگان و اندیشمندان علم مدیریت در جهان بود که درمورد مفهوم منحنی دوم صحبت کرد. آشنایی با آن نه تنها در علم مدیریت، بلکه در زندگی هم می‌تواند مفید باشد.

کشور به دولت دیجیتال نیاز دارد

دکتر اسماعیل ملک‌اخلاق، رئیس مرکز آموزش مدیریت دولتی جزو نخستین سخنرانان این همایش بود. او صحبت خود را با این پرسش آغاز کرد که «در حال حاضر ما در کدام عصر به سر می‌بریم؟»

ملک‌اخلاق در پاسخ به پرسش خود گفت: «در حال حاضر، ما در موج چهارم تحت عنوان حکمرانی عصر نوین به سر می‌بریم.»

او با تأکید بر این نکته که نیازی به پیچیده کردن مباحث تکنولوژیک در دنیا نیست، اشاره کرد: «ارائه خدمات رفاه عمومی مانند مدارس، بیمارستان‌ها و دانشگاه‌های حرفه‌ای نوین و نیز دولت نوین از خروجی‌های این مباحث به شمار می‌رود. اما یکی از مشکلاتی که در ایران وجود دارد، عدم ورود مباحث فنی در کارکردهای اجتماعی جهت ارائه خدمات نوین است.»

به گزارش نوپانا، رئیس مرکز آموزش مدیریت دولتی در ادامه به این موضوع پرداخت که یکی از مباحثی که پس از طرح تجارت الکترونیک در دنیا شکل گرفت، بحث دولت‌های دیجیتال بود. او کارکردهای این دولت را گردش اطلاعات، همگانی شدن اطلاعات و رابطه نزدیک دولت با مردم دانست و در انتها نتیجه گرفت که مفهوم دولت در حال تغییر است.

ملک‌اخلاق با طرح این مبحث که اشاعه فرهنگ داده‌محور از نتایج دولت دیجیتال است خاطرنشان کرد: «به جهت مشارکت مردم و نقش آنها در اداره نهادهای اجتماعی عصر حاضر، شرکت‌های شهروندگرا به وجود آمده‌اند. شرکت‌هایی که تمام فرآیند تولید محصولات خود را در معرض دید مشتریان می‌گذارند یا قیمت تمام شده کالا‌ها را در انظار عمومی قرار می‌دهند.»

ملک اخلاق اضافه کرد: «در هرجایی که هزینه‌های یک سازمان راز باشد، نظام آن سازمان شفاف نیست. از پیامدهای دولت دیجیتال، آشکار کردن رازها است.»

او همچنین به دیگر پیامدهای دولت دیجیتال مانند توسعه فضای خصوصی افراد، افزایش امنیت اطلاعات به جای خطر انتشار آن در فضای مجازی و همچنین توسعه همکاری‌ها و روابط جهانی و نیز کشف و بهره‌گیری فرصت‌های جهانی در ایجاد روابط با جهان اشاره کرد.

فضای مدیریتی با گسترش فضای دیجیتال تغییر کرده است

دکتر عباس آسوشه، معاون مرکز ملی فضای مجازی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس، سخنران بعدی بود. او اعتقاد داشت که در مدیریت عصر دیجیتال، اگر به ادبیات این حیطه واقف نباشیم، حرکات پیوسته را ناپیوسته خواهیم خواند. بعد هم با اشاره به به دو کلید واژه IT و ICT توضیح داد: «دوره IT و ICT به عنوان تسهیل‌گر، خیلی قبل‌تر از اینها به پایان رسیده و امروز به عنوان ریشه‌ای شناخته می‌شوند که با رشد آن بتوان ثروت و رفاه و شفافیت برای عموم ایجاد کرد.»

عضو هیئت‌علمی دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: «امروزه ما دیگر قائل به دو فضای مجزا در زندگی انسان نیستیم، بلکه فضای مجازی را ادامه زندگی واقعی انسان می‌دانیم که IT، سلامت الکترونیک یا حتی مکان‌های کاری بخش ناچیزی از این فضا را به خود اختصاص می‌دهند.»

آسوشه اضافه کرد: «امروزه فضای مدیریتی با پنجاه سال پیش تفاوت دارد؛ چرا که سرعت تغییرات نه تنها در مورد تکنولوژی به عنوان یک فن، بلکه در اثرات تکنولوژی نیز که در زندگی ما ایجاد شده، باید مورد توجه قرار گیرد. فضای دیجیتال فضای راحتی برای زندگی نیست. می شود در آن با رفاه زندگی کرد اما شرایط نسبت به گذشته متفاوت شده و با آن آرامش و سادگی که پیش‌تر بود قابل مقایسه نیست.»

منحنی دوم، پیشگیری از زوال

سخنرانی بعدی از آنِ پروفسور چارلز هندی بود. فردی که به گفته فرج‌الله رهنورد، «در مدیریت یکی از مراجع علمی محسوب می‌شود» و صاحب نظریاتی مانند نظریه چهارگانه فرهنگ سازمانی و نظریه سازمان شبدری است.

همچنین علینقی مشایخی، استاد و بنیان‌گذار دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف، در وصف هندی گفت: «در اثبات بزرگی شخصیت چارلز هندی نیاز به بیان مطلب تازه‌ای نیست و با یک جستجوی ساده می‌توان به جایگاه علمی وی پی برد. اما چیزی که باید به آن توجه کرد، این است که چارلز هندی قبل از مدون کردن اندیشه‌های خود را در کتاب منحنی دوم یاThe Second Curve، به همین شیوه زیسته است و زندگی پربار ایشان از بیش از شش منحنی تشکیل می‌شود که نشان از شخصیت یادگیرنده ایشان دارد.»

سخنرانی هندی با محوریت بازآفرینی خود و جامعه در عصر دیجیتال بود. اما او صحبت خود را با این جمله آغاز کرد که «فکر می‌کنم زندگی ساده است. همین.»

بعد هم با اشاره به تصویر یک منحنی توضیح داد: «این روندی است که برای هر زندگی نظیر زندگی خودمان، دولت‌ها، سازمان‌ها و حتی امپراطوری‌ها اتفاق می‌افتد. در شروع با سرمایه‌گذاری‌هایی که انجام می‌دهیم، امیدوارانه پیشرفت می‌کنیم و صعود رخ می‌دهد و آنگاه که به نقطه اوج منحنی می‌رسیم، در سراشیبی زوال سقوط می‌کنیم.»

هندی به نام یکی از کتاب‌های خود تحت عنوان «منحنی دوم» اشاره کرد و درباره آن توضیح داد: «ما همیشه تمام توان و تمرکز خود را روی این مسئله می‌گذاریم که به نقطه اوج برسیم. اما نظریه منحنی دوم به ما می‌گوید برای جلوگیری از سراشیبی زوال، باید پیش از آنکه به نقطه اوج رسید، مسیر منحنی را به گونه‌ای دیگر تغییر داد. درست قبل از آنکه خیلی دیر شود.»

مدل منحنی دوم پرفسور هندی بیانگر این نکته است که همواره باید به زمان تغییر مسیر خود بیاندیشیم. او پس از این مقدمه، مطرح کرد: «در عصر دیجیتال، خواه ناخواه باید روند تغییرات را پذیرا باشیم. این امر که اطلاعات به وسیله اینترنت تا به این حد قابل دسترس شده برای برخی هیجان‌انگیز و برای برخی دیگر وحشت‌آور است. مسئولین نمی‌دانند چگونه با جریان آزاد اطلاعات کنار بیایند.»

وی افزود: «پیشنهاد من این است که به جای مقاومت در برابر این رودخانه جاری، در آن شنا کنیم و به افق‌های تازه برسیم. من نگران کسانی هستم که در این جریان اطلاعات، غرق می‌شوند و کاری که می‌توانیم برای این دسته از افراد انجام دهیم، کمک کردن به آنها برای ساخت منحنی دوم خودشان است.»

هندی معتقد بود با پیشرفت‌های فناوری دنیا شکل دیگری به خود می‌گیرد و به تبع آن، شیوه کار کردن ما نیز دچار تغییر می‌شود. من نسبت به آینده خوش‌بین هستم. عصر جدید اطلاعات، هیچ مرزی نمی‌شناسد. همه دنیا می‌تواند باهم در ارتباط باشند و این پتانسیلی است برای ایجاد تجارت‌هایی که حتی به فکرمان تا به حال خطور نکرده است.»

پس از آن، هندی مثالی درباره محل زندگی خود زد. ساختمان خانه او، حدود صد سال پیش برای یک خانوار به همراه آشپز و معلم خصوصی کودکان و ندیمه و خدمه بود و امروز همین ساختمان برای هفت خانوار مجزا تقسیم شده است.

هندی توضیح داد: «در عصر حاضر چنین اتفاقی برای سازمان‌ها درحال رخ دادن است. مدیریت سلسله مراتبی که در آن هرکس بر کار زیردستی خود نظارت دارد جای خود را به سازمان‌هایی با اندازه‌های کوچک‌تر داده که افراد در آن تبدیل به گروه‌هایی موازی با هم می‌شوند که با یکدیگر در ارتباط هستند.

دانه‌های طلایی را آبیاری کنیم

نویسنده کتاب خدایان مدیریت، با ارائه مثالی گفت: «اگر سازمان را یک کرم ابریشم در نظر بگیریم، 80 درصد کارکنانی که در بدنه این سازمان فعالیت دارند، از شغل خود ناراضی‌اند؛ چرا که کسل‌کننده است و تنها انجام دهنده دستوراتی هستند که از بالا به آن‌ها محول می‌شود. اما اگر افراد در ذهن و تفکر کرم ابریشم باشند و به دنبال پیدا کردن غذا حرکت داشته باشند، آنگاه دارای هدف هستند و با اتفاقات سازمان درگیر می‌شوند. مسیر بالندگی این کرم ابریشم در نهایت به پروانه شدن ختم می‌شود.»

هندی نتیجه گرفت: «در حال حاضر، ما در عصر اقتصاد پروانه‌ای هستیم و آنگاه که این کرم به پروانه بدل شود، تجارت‌های متفاوتی به وجود می‌آید.»

 هندی در همین راستا این مسئله را مطرح کرد که اگرچه سازمان‌ها در نهایت نمی‌توانند دموکراتیک باشند، اما می‌توانند با کارکنان خود، مانند شهروندان یک شهر برخورد کنند. سازمان‌های شهروندگون، سازمان‌هایی هستند که برای کارکنان مانند شهروندان یک شهر حقوقی قائل می‌شوند و آن را محترم می‌شمارند.

به گفته هندی، ارسطو، فیلسوف یونانی معتقد بود درون هر انسانی دانه‌های طلایی وجود دارد که می‌تواند با پروراندن آنها کاری که دوست دارد، انجام دهد.

هندی در این‌باره گفت: «در دوره‌های پیشین، زندگی تنها به معنی نجات یافتن بود و در درآمدی نسبی برای یک زندگی نسبتاً مرفه خلاصه می‌شد؛ اما ارسطو پیشنهاد یک شادی پویا و محرک را می‌دهد. به این صورت که هرکس کاری را که دوست دارد انجام دهد و دانه‌های طلایی وجود خود را آبیاری کند و کود بدهد و از آن مراقبت کند تا شکوفا شود.»

اما این مسئله با خودخواهی شخصی متفاوت است. هندی توضیح داد: «اگر همه در کاری که دوست دارند، بهترین باشند، پس دیگران نیز طبعاً از تخصص او کامیاب خواهند شد.»

صنعت IT، سرمایه‌گذاری آینده‌نگر در کشور است

در بخش بعدی همایش، دکتر فریدون قاسم‌زاده در زمینه صنعت IT صحبت کرد و از برخی تأثیرات IT بر نقدینگی شرکت‌های بزرگ گفت و اثرات این صنعت را در مناسبات بورس و نرخ تولید جوامع بررسی کرد.

قاسم‌زاده از آماری خبر داد: «در ایران نزدیک به 30 میلیون تلفن همراه هوشمند مورد استفاده مردم است و چیزی حدود 65 میلیون کاربر اینترنتی دارد.»

بعد هم نتیجه گرفت: «جایگاه ایران میان کشورهای دیگر، جایگاه مناسبی است. این مسئله نشان می‌دهد سطح اطلاعات عموم مردم در این زمینه نسبتاً خوب است. به همین دلیل، امیدواریم در دولت بعدی، شاهد شکوفایی بیشتری در زمینه ی صنعت IT باشیم.»

 در ادامه دکتر بهزاد هوشمند درباره مدیریت سلامت دیجیتال (E.H.R.) سخنرانی کرد.

هوشمند با ارائه چند مثال در زمینه پزشکی دیجیتال، نتیجه گرفت: «مزیت‌هایIT  و ICT علوم متفاوت پزشکی را دربرمی‌گیرد و در زمینه‌های درمان بالینی و پاراکلینیک هم می‌توان از پزشکی دیجیتال استفاده کرد. اما متأسفانه همیشه در سیاستگذاری‌های دولت مغفول مانده است.»

هوشمند افزود: «ما در هر دو بخش، چه سیاستگذاران فرهنگی و چه مدیران اجرایی، ضعیف عمل کرده‌ایم. باید متوجه بود که صنعت IT دیگر صرفاً یک فن نیست؛ بلکه تفکری است که خواه ناخواه باید به سمت آن حرکت کرد و به جای ایستادگی مقابل تغییرهای پیش رو نگرش خود را تغییر دهیم. چرا که IT یک سرمایه‌گذاری آینده‌نگر در این حیطه است.»

 به نوآوری‌های برهم‌زننده توجه کنید 

پس از آن در بخش کاربردی و عملی همایش، فرج‌الله رهنورد با محوریت چشم‎انداز توسعه در عصر دیجیتال سخنرانی کرد و بر این عقیده بود: «تکنولوژی‌های دیگر نظیر نانوتکنولوژی‌ها و بیوتکنولوژی‌ها مکمل  ICTهستند و کشورهایی که مسیر توسعه را طی کرده‌اند، توانسته‌اند در ترکیبی صحیح، از هر سه این موارد به نفع پیشرفت خود استفاده کنند.»

رهنورد این پرسش را مطرح کرد که آیا کشورهای درحال توسعه باید در قاب نظریه وابستگی، به کشورهای توسعه‌یافته نگاه کنند و با پیگیری روندهایی که در آنها اتفاق افتاده ببینند چگونه می‌توانند همان روندها را دنبال کنند؟ یا اینکه باید رویکردی دیگر را برای توسعه در عصر دیجیتال در نظر گرفت؟

در همین بخش نیز ناصر غانم‌زاده، مدیر شرکت اوپاتان با موضوع کسب‌وکارهای عصر دیجیتال، پیرامون دو مفهوم نوآوری‌های پیوسته (Sustaining Innovation) و نوآوری‌های برهم‌زننده (Disruptive Innovation) سخنرانی کرد. 

غانم‌زاده گفت: «کسب‌وکارهای برهم‌زننده، ویژگی‌هایی دارند که معمولاً در آغاز کار، از سمت شرکت‌های بزرگ دیده نمی‌شوند و کسی توجهی به آنها ندارد. اما رفته‌رفته رشد می‌کنند و بازار را از دست بازیکنان اصلی آن محصول خارج می‌کنند.»

به عقیده غانم‌زاده، ویژگی نوآوری‌های برهم‌زننده قیمت بسیار پایین آنها، کارایی و راندمان بالاتر، حاشیه سود بالا برای مدیران، در دسترس قرار دادن محصولات برای عموم به صورت فراگیر و همچنین کوچک بودن سازمان‌ها است.

در انتها مدیر شرکت اوپاتان مثال‌هایی از این کسب‌وکارها در حیطه‌های مختلف نظیر روباتیک، ژنتیک، هوش مصنوعی و امنیت مجازی مطرح کرد و با این جمله که «در آینده این نوآوری‌ها زندگی مارا بهبود خواهند داد» به بحث خود پایان داد.