سرمایه‌گذاری خطرپذیر یا جسورانه چیست؟

رئیس انجمن سرمایه‌گذاری وی.سی: شکل‌گیری اکوسیستم استارت‌آپی، نیازمند ابزارهای تخصصی و نوین تأمین مالی، مانند سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر است.

نوپانا به نقل از ماهنامه صنعت و توسعه*: در سال‌های اخیر توجه زیادی به توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش و فناوری و صنایع نوآور شده است. تغییرات سریع فناوری منجر به رقابت شدید بنگاه‌های اقتصادی برای استمرار موفقیت‌های تجاری و حفظ بازار کالا و خدمات شده، و دولت‌ها و صاحبان بنگاه‌ها، در برنامه‌های راهبردی خود دلایل تداوم رشد را مورد مطالعه قرار داده‌اند. در ایران نیز این موضوع، مورد توجه سیاست‌گذاران دولتی و غیردولتی قرار گرفته است.

موضوع‌هایی نظیر تجاری‌سازی نوآوری و فناوری، اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان، بهبود زیست‌بوم یا اکوسیستم کارآفرینی نوآورانه و اهمیت بنگاه‌های اقتصادی کوچک و متوسط از این جهت مورد توجه بوده و بر ایجاد و توسعه استارت‌آپ‌ها (بنگاه‌های نوپای نوآور) به ‌عنوان یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری اقتصاد نوین تاکید شده است.

بعد از برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور، بر کاربردی کردن پژوهش و تجاری‌سازی نوآوری‌های داخلی، تأکید و همزمان با اتخاذ سیاست‌های مختلف و تخصیص منابع مالی برای عملیاتی کردن برنامه‌ها، ساختارهایی نظیر پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، صندوق پژوهش و فناوری و ستادهای تخصصی توسعه فناوری برای دسترسی به نتایج مذکور ایجاد شد.

با گذشت یک دهه مشخص شد، به‌رغم رشد قابل توجه شاخص‌های علمی و فناوری در کشور، نتایج در ابعاد اقتصادی مطلوب نیست. در این گفتار، بخش مهمی که در این رویکردها، کمتر مورد توجه قرار گرفته است، بررسی می‌شود.

حمایت و پشتیبانی از استارت‌آپ‌ها و تجاری‌سازی نوآوری و فناوری برای تولید بیشتر محصول و خدمات نوین، در کشور ما به افزایش اعتبارات دولتی و ارائه وام با نرخ سود و کارمزد حمایتی به برخی از شرکت‌ها محدود شده است. چرا که با ابعاد پیچیده آن آشنایی زیادی وجود ندارد. در حالی‌که تجربیات موفق بین‌المللی نشان می‌دهد شکل‌گیری اکوسیستم استارت‌آپی، نیازمند ابزارهای تخصصی و نوین تأمین مالی، مانند سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر است.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر (Venture Capital) چیست؟

سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) یکی از شیوه‌های موفق تأمین مالی کسب‌وکار‌های استارت‌آپی در دنیا است. در این شیوه، سرمایه‌گذار وارد مشارکت با شرکت استارت‌آپی می‌شود و علاوه بر اثرگذاری بر مسائل مالی و سرمایه‌گذاری، در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و بازاریابی آن نیز مشارکت دارد. این سرمایه‌گذاری، همان‌طور که در کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه به آن توجه شایانی شده‌ است، یکی از سرمایه‌گذاری‌های موفق به شمار می‌آید.

سرمایه‌گذاران خطرپذیر، کسب‌وکارهای نوپای درحال رشد و تازه‌تاسیس را به لحاظ مالی تأمین می‌کنند، سهام شرکت را می‌خرند (تأمین مالی از طریق دارایی) و به توسعه محصول یا خدمات جدید با مشارکت فعال در اداره شرکت، کمک می‌کنند تا ارزش شرکت‌های نوپا بیش از پیش شود. آنها همچنین با انتظار سود بالاتر، ریسک‌های بیشتر را می‌پذیرند و گرایش به سرمایه‌گذاری بلندمدت دارند.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر، واسطه‌های مالی میان منابع مالی (نظیر سرمایه‌گذار خصوصی پی.ای یا Private Equity) با شرکت‌های استارت‌آپی دارای رشد سریع و فناوری برتر هستند. سرمایه‌گذاران (نظیر صندوق بازنشستگی، بانک، مؤسسات بیمه و اشخاص) در جایگاه شریک با مسئولیت محدود (Limited Partnership) قرار می‌گیرند و مدیر صندوق که مسئولیت فعالیت‌ روزانه و مدیریت آن را به عهده دارد، شریک مدیریتی (General Partner) محسوب می‌شود.

طبق گزارش مؤسسه Preqin، از نتیجه مصاحبه با صد سرمایه‌گذار فعال در حوزه وی.سی، مهم‌ترین معیارهایی که هنگام انتخاب شریک مدیریتی خود برای تشکیل یک صندوق وی.سی، مدنظر قرار می‌دهند شامل تیم کاری، موفقیت‌های گذشته، عملکرد زمانی، استراتژی و هم‌سویی منافع با سرمایه‌گذار می‌شود.

مراحل سرمایه‌گذاری خطرپذیر

به‌طور کلی می‌توان سه مرحله اصلی برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در نظر گرفت: مرحله ارزیابی و انعقاد قرارداد، مرحله مشارکت و در نهایت مرحله خروج.

سرمایه‌گذار خطرپذیر در مرحله ارزیابی و انعقاد قرارداد، طرح پیشنهادی شرکت نوپای مبتنی بر نوآوری و کارآفرین را از منظر مالی، بازار، بلوغ محصول، سودآوری، ریسک‌ها، نقدشوندگی طرح، ویژگی‌های تیم کارآفرین و حتی ویژگی‌ها و توانمندی‌های شخصیتی کارآفرین ارزیابی نموده و پس از مذاکرات متعدد با شخص کارآفرین، قراردادی منعقد می‌کند که لازم‌ اجرا و به لحاظ حقوقی قابل ادعا است.

طبق آمار انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر آمریکا، به ازای هر صد طرح کسب‌وکاری که به یک وی.سی می‌رسد، تنها ۱۰ طرح مورد بررسی جدی‌تر قرار می‌گیرد و تنها یک مورد به سرمایه‌گذاری منجر می‌شود.

در مرحله مشارکت، دو طرف وظایف تعیین شده خود را به انجام می‌رسانند. کارآفرین به تولید محصول یا خدمت مورد مشارکت می‌پردازد و سرمایه‌گذار نیز علاوه بر آوردن سرمایه، مشاوره‌های مدیریتی و مالی را ارائه داده و شبکه متخصصان و مشتریان خود را در اختیار شرکت جدید قرار می‌دهد.

حمایت سرمایه‌گذاری خطرپذیر فراتر از سرمایه صِرف است؛ زیرا این سرمایه‌گذاران به‌طور فعالانه در امور شرکت ورود پیدا می‌کنند و معمولاً یک کرسی هیئت‌مدیره را در اختیار دارند. موفقیت شرکت‌های سرمایه‌پذیر نیز در گرو همکاری فعالانه وی.سی‌ است.

در مرحله سوم که خروج از مشارکت است، معمولاً مطابق آنچه در قرارداد به‌ عنوان استراتژی خروج تعیین شده‌، مطابق سهم دو طرف شراکت، سود و زیان هر دو سوی قرارداد تعیین می‌شود. خروج وی.سی معمولاً به ‌صورت فروش سهم خود در شرکت به سرمایه‌گذاری جدید یا شرکتی بزرگتر، ادغام و اکتساب شرکت، یا عرضه عمومی اولیه آن در بازار بورس است. سرمایه‌گذاری انجام شده توسط وی.سی و پی.ای‌ها عموماً بلند‌مدت است و بین ۲ تا شش سال طول می‌کشد.

 از آنجا که شرکت‌های استارت‌آپی، در ابتدای فعالیت خود قادر به بازپرداخت سرمایه‌گذاری انجام شده نیستند، سودآوری وی.سی‌ها در استراتژی و شیوه خروج از این سرمایه‌گذاری است.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر شرکتی (Corporate Venture Capital)

سرمایه‏‌گذاری خطرپذیر شرکتی سی.وی.سی (CVC) به آن دسته از شرکت‌های تخصصی غیرمالی گفته می‌شود که در شرکت‌های استارت‌آپی از طریق سرمایه‏‌گذاری در مقابل مشارکت در سهام یا شرایط مشابه، سرمایه‏‌گذاری می‌کنند. عمدتا ‌وی.سی‌های شرکتی در حوزه فناوری‌هایی که مرتبط با موضوع فعالیت شرکت هستند، سرمایه‌گذاری می‌کنند.

علت علاقه‌مندی آنها به سرمایه‌گذاری در شرکت‌های استارت‌آپی، دستیابی به دانش تخصصی، فناوری‌های نوین، توانمندی‌های کارآفرینانه، تجهیزات یا مالکیت معنوی آنها، شناخت بازارهای جدید و رقابت فناوری با رقیبانشان است. از سوی دیگر، شرکت استارت‌آپی نیز می‌تواند از شبکه خبرگان، بازار، تجهیزات و بخش تحقیق و توسعه موجود در این شرکت‌های بزرگ بهره‌مند شود، محصول یا خدمات خود را به مشتری کلیدی بفروشد و فناوری‌های مکمل فعالیت خود را از طریق همکاری با این وی.سی‌های شرکتی در اختیار داشته باشد.

روند سرمایه‌گذاری خطرپذیر در دنیا

خاستگاه اصلی وی.سی‌ها، آمریکا است که همواره در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر پیشتاز بوده است. تنها در سال ۲۰۱۴ در آمریکا، تعداد قراردادهای منعقد شده سرمایه‌گذاری خطرپذیر حدود پنج‌هزار و صد قرارداد با مجموع مبلغ بیش از ۵۹ میلیارد دلار بوده‌ است.

بعد از آمریکا، کشورهای کانادا، انگلستان، ژاپن و سنگاپور از بین 118 کشور بررسی شده، در صدر قرار دارند. معیارهای این سنجش، فعالیت اقتصادی (GDP، رشد آن و نرخ بی‌کاری)، اندازه بازار سرمایه، مالیات نوآوری، حق مالکیت و حاکمیت شرکتی، محیط کارآفرینی و اجتماعی و نیروی کار و فرهنگ کارآفرینی بوده است. 

با استناد به گزارش مؤسسه Ernest & Young در پایان سال ۲۰۱۴، حدود ۶۰ درصد کل سرمایه‌گذاری خطرپذیر در جهان (از نظر تعداد و حجم قراردادهای منعقد شده) در آمریکا بوده است.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیا

در نیمه اول سال ۲۰۱۵، حجم سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آسیا از اروپا نیز بیشتر بوده است. البته عمده حجم سرمایه‌گذاری‌ها را استارت‌آپ‌های اینترنتی و موبایل به خود اختصاص داده‌اند، به ‌طوری‌ که سهم سرمایه‌گذاری این حوزه در آسیا ۸۲ درصد، در اروپا ۷۴ درصد و در آمریکای شمالی ۶۵ درصد گزارش شده است. نکته قابل توجه وی.سی‌ها در آسیا، حضور سرمایه‌گذاران از کشورهای دیگر (عمدتاً آمریکا) بوده است. کشور چین، یکی از مهم‌ترین بازارها برای وی.سی‌های غیر‌آسیایی است.

علاوه بر مؤسسات سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و صندوق‌های تأمین سرمایه نیز در سرمایه‌گذاریِ مراحل توسعه یافتگی شرکت‌ها، بسیار فعال شده‌اند. شرکت‌های خانوادگی نیز گرچه به تازگی وارد عرصه سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه توسعه‌یافتگی شده‌اند، اما جایگاه چشمگیری در حجم سرمایه‌گذاری در آسیا دارند.

۲۵ درصد کل سرمایه‌گذاری انجام شده در آسیا در نیمه اول سال ۲۰۱۵، در کشور چین انجام شده است.

سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تأمین مالی نوآوری و فناوری در ایران

سابقه تأمین مالی شرکت‌های کوچک و متوسط در ایران به تأسیس بانک صنعت و معدن باز می‌گردد. این بانک به‌ عنوان یک بانک توسعه‌ای، وظیفه تأمین مالی برای راه‌اندازی و توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط را برعهده داشته و با روش اعطای تسهیلات بلند‌مدت، نرخ ترجیحی و در سال‌های اولیه فعالیت و همچنین روش مشارکت در ایجاد یک شرکت صنعتی و تولیدی فعالیت داشته است.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون بانکداری بدون ربا، سایر اعضای شبکه بانکی کشور نیز وظایف مشابهی را به عهده گرفتند که مرتبط با ایجاد واحدهای صنعتی و تولیدی، تسهیلاتی را در قالب تسهیلات تکلیفی به توسعه طرح‌های دارای اولویت فناوری پرداخت می‌کردند. همچنین برخی از سازمان‌های دولتی توسعه‌ای، مانند سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران و مدیرت صنایع نوین وزارت صنعت و معدن و چند نهاد دیگر از جمله صندوق مالی توسعه تکنولوژی ایران و مؤسسه توسعه فناوری نخبگان به‌صورت متمرکز، سرمایه‌گذاری در طرح‌های مبتنی بر فناوری را در دستور کار خود قرار دادند.

به‌ صورت ویژه، با تصویب ماده ۱۰۰ برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، موضوع شکل‌گیری ابزارهای جدید مالی در قالب صندوق‌های پژوهش و فناوری کشور، پیگیری و عملیاتی شد. نقطه عطف توسعه این ابزار، تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و شکل‌گیری صندوق نوآوری و شکوفایی است. در ایران نهادهای گوناگونی به تأمین مالی نوآوری و فناوری می‌پردازند.

نهادهای سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تأمین مالی فناوری در ایران، چند دسته فعالیت اصلی را در دستور کار خود قرار داده‌اند: مشارکت (مشارکت پروژه‌ای و خرید سهام)، اعطای تسهیلات و صدور ضمانت‌نامه‌های مختلف.

برخی از این نهادها در زمینه تخصصی خاصی سرمایه‌گذاری می‌کنند، بنابراین سرمایه‌گذاران خطرپذیر را می‌توان با توجه به ترکیب سهام‌داران آنها، زمینه فعالیت و گرایش خدمات ارائه شده، دسته‌بندی کرد که در زیر به این دسته‌بندی‌ و تعاریف آنها اشاره شده است:

الف) شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی وی.سی‌ها و شتاب‏دهنده‌ها

ب) نهادهای تأمین مالی که به موجب قانون، تأسیس شده‌اند (صندوق‌های تخصصی و توسعه‏ای دولتی، صندوق نوآوری و شکوفایی)

پ) صندوق‌های پژوهش و فناوری غیردولتی

ت) نهادهای حمایتی دولتی (پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد، دانشگاه‌ها)

ث) بانک‌ها و بورس

شرکت‌های سرمایه‌گذاری خصوصی

این نهادها با به‌کارگیری سرمایه‌های بخش خصوصی، تشکیل و با هدف تأمین مالی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های مبتنی بر نوآوری، عمدتاً با سازوکار تأمین مالی مبتنی بر سهام فعالیت می‌کنند. به این معنا که در ازای سرمایه‌گذاری، بخشی از سهم شرکت سرمایه‏پذیر را خریداری می‌کنند. به‌علاوه در هیئت‌مدیره شرکت حضور داشته و حمایت‌های مدیریتی، بازاریابی، شبکه‌سازی، مشاوره‏ای و فنی را به آن ارائه می‌کنند. البته نقش شتاب‏دهنده‌ها، تأمین مالی Seed است و پس از طی شدن دوره شتاب‏دهی که بین چهار تا شش ماه طول می‌کشد، با فروش شرکت به سرمایه‌گذاران (عمدتاً وی.سی‌ها) از آن خارج می‌شوند.

شتاب‏دهنده‌های کسب‌و‌کارهای نوپا

شتاب‌دهنده‌ها، شرکت‌های خصوصی هستند که از همان آغاز کار، استارت‌آپ را مورد حمایت فکری، فنی و مالی قرار می‌دهند. این مراکز، تیم‌های کاری را براساس شرایط و قوانین داخلی خود پذیرفته و از آنها حمایت می‌کنند و آنها را به سمت موفقیت سوق می‌دهند.

از سال ۱۳۹۲ شتاب‌دهنده‌های نوآوری فعال شده‌اند. بیشتر شتاب‏دهنده‌ها در کسب وکارهای نوپای مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات فعالیت می‌کنند.

سرمایه‌گذاران خطرپذیر خصوصی در ایران

این دسته شامل شرکت‌های سرمایه‌گذاری و توسعه کسب‌وکار خصوصی هستند که به ‌صورت مشارکت در سهام یا پروژه، به تشکیل و توسعه استارت‌آپ‌ها، کمک می‌کنند. البته برخی از شرکت‌های تأمین سرمایه و هولدینگ‌های سرمایه‌گذاری کشور نیز وارد این حوزه شده‌اند و به تأمین مالی استارت‌آپ‌ها می‌پردازند.

سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در حوزه‌های متنوعی از جمله فناوری اطلاعات و ارتباطات، زیست فناوری، نفت و گاز، تجهیزات پزشکی، مواد پیشرفته و فناوری نانو انجام می‌گیرد.

صندوق‌های تخصصی و توسعه‌ای دولتی

صندوق‌های توسعه‌ای به موجب قانون (مصوبه قانونی مجلس شورای اسلامی) تأسیس شده و نقش حمایتی در حوزه‌های تخصصی دارند. این صندوق‌ها عمدتاً از طریق تأمین مالی بدهی (اعطای تسهیلات) از شرکت‌های هدف، حمایت می‌کنند.

به موجب قانون، صندوق نوآوری و شکوفایی، با هدف تأمین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان در سال 1389 تأسیس شد. سیاست‌های این صندوق را هیئت‌امنا مشخص می‌کند و با سرمایه‌ای که از بودجه سالانه دولت و صندوق توسعه ملی تأمین می‌شود، فعالیت می‌کند. این شرکت بزرگ‌ترین صندوق دولتی محسوب شده و تاکنون اقدام به اعطای تسهیلات و ضمانت‌نامه به شرکت‌های دانش‌بنیان زیادی کرده است.

صندوق‌های پژوهش و فناوری (غیردولتی)

طبق آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۰۰ برنامه سوم توسعه کشور، ایجاد صندوق‌های پژوهش و فناوری توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری آغاز شد. صندوق‌های مذکور علاوه بر سرمایه‌گذاری، به ‌صورت مشارکت مدنی یا سهام، به این شرکت‌های دانش بنیان تسهیلات اعطا و ضمانت‌نامه صادر می‌کنند.

سایر حمایت‌های مالی (دولتی)

بخش دیگری از منابع مالی در قالب بودجه‌های سنواتی مانند کمک‌های فنی و اعتباری و وجوه اداره شده برای کمک به توسعه صنایع مبتنی بر فناوری ارائه می‌شود که برای اداره این تسهیلات، نهاد خاصی تأسیس نشده است. عمده حمایت‌های انجام شده توسط این نهادها، به‌صورت وام‌های کم‌بهره یا وام‌های بلاعوض از طریق کارگزارانی مانند بانک‌ها پرداخت می‌شود. این حمایت‌ها، عمدتاً توسط معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری، ستادهای تخصصی فناوری کشور، کریدورهای فناوری، پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و دانشگاه‌ها انجام می‌شود.

بازار پول (شبکه بانکی)

برخی بانک‌ها در راستای توسعه سبد سرمایه‌گذاری در خدمات نوین، به ایجاد نهادهای سرمایه‌گذاری فناوری پرداخته‌اند که پاسارگاد، ملت، تجارت و توسعه صادرات ایران از جمله آنها هستند. بانک صنعت و معدن نیز در حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط با اعطای تسهیلات فعالیت می‌کند.

بازار سرمایه (بورس)

در قانون بازار سرمایه ایران، شرکت‌های تأمین سرمایه به‌ عنوان یکی از نهادهای تخصصی در تأمین مالی بنگاه‌ها و بازار دارایی فكری فرابورس، با هدف عرضه و مبادله مصادیق مالكیت فكری در فضایی شفاف و تخصصی ایجاد شده‌اند. در این بازار گواهینامه‌های ثبت اختراع، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و غیره، بعد از طی فرآیندی مشتمل بر فعالیت‌هایی مانند ارزیابی فنی، تهیه طرح تجاری، ارزش‌گذاری یا قیمت‌گذاری، بازاریابی و غیره مورد معامله قرار می‌گیرد.

شرکت فرابورس مطابق ضوابط اجرایی ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی ماده ۴۴ قانونِ رفع موانع تولید، درحال عملیاتی کردن ابزار مالی جدیدی با عنوان صندوق‌های سرمایه‌گذاری جسورانه و بازار شرکت‌های کوچک و متوسط است.

فرصت‌های پیش‌روی سرمایه‌گذاری خطر‌پذیر در ایران

براساس برآوردهای انجام شده از ظرفیت‌های زیست‌بوم کارآفرینی کشور، بیش از چهارهزار شرکت کارآفرین و کسب‌وکار نوپا مشغول فعالیت هستند. تعداد دوهزار و 830 شرکت، مجوز دانش‌بنیانی خود را از کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور گرفته‌اند که هزار و 686 شرکت، دانش‌بنیان نوپا هستند.

سایر شرکت‌ها نیز در زیست‌بوم کارآفرینی با رویکرد نوآوری در کسب‌و‌کار، فعالیت می‌کنند. اگر بخواهیم سهم اقتصاد دانش‌بنیان را در اقتصاد ملی به حداقل دو درصد برسانیم، گردش مالی بیش از 36 هزار میلیارد تومانی قابل تصور است که باید توسط بنگاه‌های نوآور ایجاد شود.

رسیدن به این سهم و ارزش افزوده قابل توجه آن، نسبت به سرمایه‌گذاری‌های متعارف، نیازمند توجه جدی به توسعه کمی و کیفی این شرکت‌ها و فراهم کردن بستر سرمایه‌گذاری وی.سی خواهد بود.

براساس ارزیابیِ عملکرد نهادهای مالی، شامل سرمایه‌گذاران خطرپذیر و صندوق‌های پژوهش و فناوری این حوزه، مشخص شد شبکه‌ای از عوامل و ابزارهای نهادی ایجاد شده و خدمات مالی متنوعی (اعم از سرمایه‌گذاری خطرپذیر، اعطای تسهیلات، صدور ضمانت‌نامه و ارائه سایر خدمات مالی به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های متقاضی)، ارائه شده است.

با وجود اینکه عمده خدمات مالی در اختیار کسب‌وکار نوپا و دانش‌بنیان قرار گرفته ولی به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های قانونی و نهادی و اثرگذاری نامناسب حمایت‌های بخش دولتی، سرعت رشد این بخش از زیست‌بوم مطلوب نیست. در نتیجه به اصلاح و بازنگری جدی برای تشویق بخش غیردولتی برای به‌کارگیری منابع مالی خود و اثربخشی بهتر منابع دولتی در پوشش ریسک‌های شرکت‌های استارت‌آپی و دانش‌بنیان نیاز دارد که دخالت مستقیم در تأمین مالی این بنگاه‌ها با ابزارهای ناکارآمد مانند وام ارزان نداشته باشد.

البته در طرف سرمایه‌پذیر (صاحبان شرکت‌های استارت‌آپی و کارآفرینان فناور) هم باید تحولاتی برای رفع مشکلات ذیل ایجاد شود:

الف) ضعف در ارائه گزارش‌های مالی و اقتصادی برنامه‌ها و عملکرد برای ارائه به سرمایه‌گذاران

ب) عدم برخورداری از دانش مالی و بازرگانی برای اداره بنگاه در فضای رقابتی

پ) عدم استقبال از قراردادهای مشارکت و اقبال به وام مبتنی بر وثیقه

ت) بهره‌وری پایین عوامل بنگاه و نگاه به جبران ریسک‌ها و زیان‌ها توسط منابع مالی حمایتی

بخش مالی و سرمایه‌گذاری هم نیازمند تقویت و اصلاح مقررات و ساختاردهی است که برخی موارد پیشنهادی عبارت‌اند از:

الف) تصویب قانونیِ توسعه صنعتِ سرمایه‌گذاری خطرپذیر

ب) اعطای معافیت مالیاتی عملکرد (یعنی سود حاصل از سرمایه‌گذاری خطرپذیر) به منظور تشویق ورود سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی به این صنعت

پ) جلب مشارکت مالی و تضمین صندوق نوآوری و شکوفایی به نهادهای وی.سی برای تقویت منابع مالی آنها و پوشش بخشی از ریسک

ت) ایجاد شبکه ارائه خدمات مشاوره تخصصی سرمایه‌گذاری، اعتبارسنجی و توانمندسازی برای تسهیل‌ تعاملات زیست‌بوم کارآفرینی

ث) اصلاح قانون مالکیت فکری برای حفظ حقوق صاحبان ایده و حقوق سهام‌دار اقلیت در سرمایه‌گذاری

ج) تسهیل ورود نهادهای بزرگ اقتصادی و جذب شرکای مسئولیت محدود به عرصه وی.سی از طریق:

یک) اعطای مشوق‌های سرمایه‌گذاری از جمله معافیت یا قسط‌بندی مالیات تکلیفی و عملکردی و ارزش افزوده

دو) ایجاد بازار بورس ویژه شرکت‌های نوپا و دانش‌بنیان (IPO) برای تسهیل در عرضه عمومی و خریدوفروش سهام این شرکت‌ها

سه) تسهیل ضوابط ساختاری، مالی و مقررات برای ایجاد وی.سی‌های شرکتی توسط هولدینگ‌های اقتصادی

چهار) اصلاح قانون تجارت یا تدوین متمم قانونی، جهت تسهیل انتقال مالکیت سهام شرکت‌های نوپا و تأسیس شرکت‌های‌ زمان‌محدود

پنج) پذیرش ادغام و اکتساب و تسهیل در اجرای آن در راستای سهولت خریدوفروش سهام شرکت‌های دانش‌بنیان

شش) تسهیل در اعطای وجوه اداره‌ شده و کمک‌های فنی-اعتباری و سایر منابع قابل واگذاری به وی.سی‌ها

هفت) تنظیم مقررات مربوط به نحوه جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این زیست‌بوم به‌منظور رعایت حقوق مالکیتی و سهام سرمایه‌گذاران و کارآفرینان داخلی

اتخاذ سیاست مناسب در این بخش، مستلزم به‌کارگیری همه ظرفیت‌های قانونی و اجرایی کشور است و انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر، آمادگی دارد با همكاری فعالان این حوزه از جمله معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهور، مركز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سازمان بورس، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی، محور انجام مطالعات لازم برای تنظیم توسعه زیست‌بوم كارآفرینی نوآورانه ایران باشد.

 *رضا زرنوخی (رئیس انجمن صنفی نهادهای سرمایه‌گذاری خطر‌پذیر)