شاید «وس» آنقدرها هم بد نباشد

دراین مطلب عباس خاراباف، روزنامه‌نگار حوزه علم از زاویه تازه‌ای به ماجراهای وس و تلاش آذری‌جهرمی برای جمع‌کردن آن نگاه کرده‌است. مطلبی که می‌تواند برای فهم موضوع و آشنایی بیشتر علاقه‌مندان با این حوزه مناسب باشد.

نوپانا به نقل از روزنامه شهروند: نزدیک به ۶۰۰ کسب‌وکار در صنعت خدمات ارزش افزوده اپراتوری یا «وس» مشغول به فعالیت هستند. بخش قابل توجهی از این کسب‌وکارها شامل استارتاپ‌های نوپا می‌شوند و این زیرساخت اقتصاد دیجیتال در ایران برای بیش از سی‌هزار نفر به صورت مستقیم و غیرمستقیم والبته با هزینه‌های بسیار کمتر از صنایع دیگر اشتغالزایی کرده است. با این حال موضوع تخلفات در بعضی از بخش‌های صنعت «خدمات ارزش افزوده»، این روزها آن‌قدر بر سر زبان‌ها می‌چرخد که به بهانه آن محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، کل این پلتفرم اقتصادی فناورانه را هدف قرار داده است و بی محابا «پایان وس» را می‌خواهد.

وس چیست؟

سرویس‌های اصلی و استاندارد اپراتورهای تلفن همراه شامل تماس صوتی و اس‌ام‌اس (پیامک) مستقیم هستند. اما خارج از آن سرویس‌های دیگری از طرف اپراتورهای در اختیار کاربران قرار می‌گیرد که به آنها «خدمات ارزش افزوده اپراتوری» یا «وس (VAS)» می‌گویند.

مهم‌ترین موضوعات خدمات ارزش افزوده تلفن همراه، شامل ارسال محتوای علمی، خبری، اطلاع‌رسانی است و بعلاوه سرویس‌هایی در زمینه پرداخت موبایلی، جمع‌سپاری یا سرمایه‌گذاری جمعی، هواداری ورزشی، تلویزیون آنلاین، پخش و دانلود موسیقی، آهنگ انتظار تماس، بازی آنلاین و ... را هم شامل می‌شود.

هزینه دریافت این خدمات در خطوط تلفن همراه اعتباری از میزان اعتبار پولی (به اصطلاح شارژ) کاربر کسر و در خطوط دائمی به صورت دوره‌ای به مبلغ قبض خدمات اصلی اضافه می‌شود. جذابیت و ظرفیت این پلتفرم (زیرساخت) ارائه خدمات به جمع کثیری از مشتریان باعث شده است که کسب‌وکارهای استارتاپی و فناوری‌محور متنوعی به ویژه در حوزه تولید و توزیع محتوای اپراتوری در این بستر شکل بگیرند و در مجموعه‌های مختلف مرتبط به «وس» فعالیت کنند.

در پلتفرم «وس»، سرویس‌دهنده یا تولیدکننده، خدمت یا محصول خود را با استفاده از فناوری‌های مرتبط به گوشی‌های موبایل، راحت‌تر به دست کاربر مشتری و سرویس‌گیرنده می‌رساند.

در این پلتفرم، کسب‌وکارهای سرویس‌دهنده معمولا برای تبلیغات، جلب توجه و جذب کاربران و مشتریان خود از شرکت‌ها و آژانس‌های تبلیغاتی ویژه کمک می‌گیرند و برای استفاده از زیرساخت‌های اپراتوری موبایلی هم با اگریگیتورها (تجمیع کننده‌ها  یا نماینده‌های قانونی اپراتورها) همکاری می‌کنند.

توسعه صنعت جوان وس در ایران

در حال حاضر در ایران سرویس‌های وس مانند گذشته فقط پیامکی نیستند. آنچه که امروز در ایران به عنوان سرویس‌های ارزش افزوده شناخته می‌شود در اصل یک فناوری زیرساختی و یک فناوری پرداخت (Fintech) مبتنی بر اپراتور است؛ مانند روش پرداخت مبتنی بر کارت‌های بانکی و شتابی و روش‌های خرید درون برنامه‌ای؛ اما به‌طور کلی، زیرساختی که طی سالیان متمادی با هزینه‌های سنگین توسط دولت و اپراتورها در کشور فراهم شده است، این امکان را برای کسب‌وکارهای ارائه دهنده محتوا و سرویس فراهم کرده که بتوانند هزینه ارائه خدمت و محتوای خودشان را از طریق پرداخت اپراتوری از مشتریان خود دریافت کنند.

از مهم‌ترین ویژگی‌ها و جذابیت‌های این روش پرداخت، امکان شارژ مستقیم حساب مشترکان در زمان کوتاه با سهولت برای مشترک و برای ارائه دهنده خدمت است. در این روش هم مشترک درگیر وارد کردن شماره کارت بانکی و رمزهای خود نمی‌شود و هم ارائه دهنده خدمات به راحتی به درآمد خود می‌رسد.

برای این کار کافی است کاربر برای استفاده از خدمات و محتوای مورد نظر خود از طریق گوشی درخواست و تاییدهای لازم را بدهد تا اپراتور هزینه آن سرویس را از قبض موبایل یا اعتبار مشترک کسر کند و مشترک بتواند از آن سرویس، بدون محدودیت استفاده کند.

معمولا این هزینه نیز به‌صورت روزانه از مشترک کسر می‌شود به این معنی که مثلا اگر هزینه استفاده از سرویس یا اپلیکیشنی ماهانه ۱۵ هزار تومان است به جای کسر یک‌باره ۱۵ هزار تومان، هزینه‌ها به‌صورت روزی ۵۰۰ تومان از مشترکین کسر شده و یا تنها در صورت استفاده موردی، هزینه نیز به‌صورت موردی از کاربر کسر می‌شود.

توسعه محتوای بومی و اشتغالزایی

صنعت محتوا یکی از مهم‌ترین صنایع از نظر تاثیرگذاری فرهنگی کشورها و همچنین خلق ثروت برای عموم مردم است.

در سال‌های اخیر نیز زیرساخت اپراتوری خدمات ارزش افزوده، بستر مناسبی را برای تولید و ارائه محتوا فراهم کرده است. بدین ترتیب باید در نظر گرفت که این صنعت، آن هم در شرایط نامناسب اقتصادی برای امور فرهنگی و ترویج و توسعه دانش و اطلاع‌رسانی، کمک شایانی به تولید محتوای بومی کرده است.

این در حالی است که متأسفانه به غیر از بسترهای نرم‌افزاری چالش‌برانگیز غیربومی که معمولا مسئولان حاکمیتی را دچار مشکل می‌کند، بسترهای مناسب دیگری برای تولید و توزیع محتوا در کشور وجود ندارد و شاید بتوان گفت که یکی از بسترهای مناسب داخلی جذاب برای تولید و عرضه محتوا در حال حاضر همین بستر پرداخت مبتنی بر اپراتور است که بیش از ۶۰۰ شرکت فعال تولید کننده محتوا و سرویس را در زنجیره تامین خود جای داده است.

طبق برآوردهای کارشناسی، صنعت «وس» نزدیک به ۱۵ هزار اشتغال مستقیم و بیش از ۳۰ هزار اشتغال غیرمستقیم ایجاد کرده است و نکته مهم این است که این اتفاق، بدون سرمایه‌گذاری مستقیم دولت در این سرویس‌ها اتفاق افتاده است.

پایان، اصلاح یا توسعه زیرساخت؟

در حالی که بر موضوع تخلفات به عنوان مهمترین بهانه برای پایان وس اتکا می‌شود باید توجه داشت که همواره در صنایع دیگر هم مشکلات و تخلفات وجود داشته و دارد. به عنوان مثال در صنعت خودرو هم مشکلات زیادی از گذشته وجود داشته و بخشی از آنها نیز ادامه دارد؛ آیا باید صنعت خودرو یا صنایع تجاری هوایی را هم به دلیل تخلفات و مشکلات تعطیل کرد؟! آن هم در زیرساختی که پای سلامت و جان انسان‌ها هم در میان است آیا تعطیلی تنها راه‌حلی خواهد بود که به ذهن می‌رسد؟

یا دریک مثال دیگر همواره موضوع تخلفات و جرایم در اپلیکیشن‌های آگهی و فروش اجناس دست دوم پیش کشیده شده می‌شود؛ در حال حاضر هم با وجود تمامی تمهیدات و توسعه زیرساخت‌ها افرادی از بستر این برنامه‌ها برای کلاه‌برداری استفاده می‌کنند. اما مزایای این اپلیکیشن‌ها و استارتاپ‌های فعال برای مردم و اقتصاد کشور بیشتر بوده یا زیان چند کلاه‌برداری و تخلف محدود کاربران؟ اگر در یک خیابان یک راننده تخلف کند، تنها راه حل دولت بستن خیابان است؟

اجازه دهید به مثال دیگر در حوزه پرداخت‌های آنلاین بپردازیم، در این حوزه بحث کلاهبرداری مالی یا فیشینگ مدت‌هاست داغ شده و وجود آن را نمی‌شود انکار کرد. کدام سیاستمدار یا مسئول عاقل به خاطر تخلفات و کلاهبرداری‌های مالی در زمینه پرداخت آنلاین کل پلتفرم را تعطیل می‌کند؟

مسئولیت ما چیست؟

دغدغه‌مند بودن در برابر تخلفات و حق‌الناس ارزشمند است. اما اگر موضوع فقط تخلفات باشد روش مقابله با آن نیز نباید احساسی یا غیرمنطقی باشد؛ بهتر است همه مزایا و معایب را کنار هم سنجید.

صنعت وس کمتر از ۱۰ سال است که در کشور ایجاد شده است و هنوز صنعت جوانی محسوب می‌شود. تخلفات در وس در کشورهای پیشرفته هم اتفاق می‌افتد؛ به‌عنوان مثال اخیرا خبرگزاری ‌های غربی از برخورد با یک شرکت تبلیغاتی انگلیسی به نام Veoo  خبر دادند که با هشت شرکت فعال در حوزه خدمات ارزش افزوده اپراتوری همکاری می‌کرد و بدون اطلاع مردم، از آن‌ها آبونه (حق اشتراک) دریافت می‌شد؛ این شرکت که نزدیک به ۳۵۰ هزار پوند درآمد کسب کرده بود که با برخورد جدی نهادهلی مربوطه مواجه شده و نزدیک به ۶۰۰ هزار پوند جریمه شد، اما صنعت وس پایان نیافت.

اینجا مهمترین مسئولیت دولت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، حمایت و بسترسازی برای توسعه زیرساخت‌های مناسب جهت مقابله با تخلفات و ادامه فعالیت قانونی کسب‌وکارهای سالم در تمامی صنایع مثل «صنعت خدمات ارزش افزوده اپراتوری» است.

سیاست‌های اخیردر در نقد همه جانبه خدمات ارزش افزوده اطلاعات باعث شده اعتماد عمومی نیز به یک پلتفرم با ظرفیت خدشه‌دار شود. فرض کنید وزیر صنعت، معدن و تجارت هر روز با استفاده از ظرفیت‌های رسانه‌ای دولتی به مردم بگوید مراقب باشید هرلحظه ممکن است خودروی داخلی که سوار آن شده‌اید تصادف کند یا منفجر شود! آیا دیگر علاقه‌ای در بین مردم به استفاده از خودرو باقی می‌ماند؟

یا به عنوان مثال مسئول دیگری، مدام به مردم هشدار دهد: «مراقب باشید راننده‌های خلافکار تاکسی‌های آنلاین ممکن است مسافران را مورد اذیت و آزار قرار دهند»؛ چه اتفاقی می‌افتد.

تخلفات وس در حال کاهش هستند

در کشور ما در سال‌های گذشته تخلفات بیشتری در این صنعت اتفاق می‌افتاد که دلیل اصلی آن هم عدم شناخت و تسلط کافی مجریان یعنی اپراتورها و شرکت‌های تجمیع‌کننده و سازمان‌های نظارتی، بر دانش فنی این کار و روش‌های تخلف بود. این موضوع باعث شده بود که برخی از شرکت‌های تولیدکننده محتوا با گرفتن دسترسی‌های فنی که بعدا جلوی آن گرفته شد، به تخلفاتی مانند عضوکردن مردم در سرویسی خاص بدون اطلاع آن‌ها، اقدام کنند.

طی سالیان اخیر، اپراتورها، تجمیع‌کننده‌ها و سازمان‌های نظارتی روز‌به‌روز بیشتر با راه‌های تخلف و راه‌حل‌های فنی جلوگیری از تخلفات آشنا شدند و به‌طور کلی تخلفات این صنعت خیلی کمتر شده است. البته متاسفانه در حال حاضر تخلف از سمت شرکت‌های تولید کننده محتوا به مجریان تبلیغات منتقل شده و معمولا این تبلیغ کننده‌ها هستند که بعضا از روش‌های نادرستی اقدام به تبلیغ و جذب مشترک برای شرکت‌های ارائه‌دهنده محتوا و سرویس می‌کنند.

اما در حال حاضر اکثر فعالان این صنعت به دنبال روش‌های جدید برای نظارت و کنترل تبلیغ‌کننده‌ها هستند تا بتوانند جلوی این تخلفات را بگیرند و احتمالا به این روش‌ها خواهند رسید؛ کما اینکه در حال حاضر هم با طراحی سیستم‌های هوشمند جلوگیری از تقلب و یا سیستم های هوشمند نظارت بر اجرای کمپین‌های تبلیغات دیجیتال تا حد زیادی امکان جلوگیری از تبلیغات اغواکننده به‌وجود آمده است.

فعالان این حوزه طبیعتا علاقه ندارند که به خاطر تخلف عده‌ای، کلیت صنعت زیر سوال برود یا کسب‌وکارشان نابود شود؛ و به‌همین دلیل هم که شده به دنبال راه‌حل‌های جدید برای جلوگیری از این تخلفات هستند. اما آنها می‌گویند فشاری که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌آورند تنها در صورتی که منجر به تسریع این فرآیند شود خوب است اما شاید روش بهتر، همکاری همه فعالان و ذی‌نفعان این صنعت باشد تا با همکاری هم بتوانند روش‌های جدیدی برای جلوگیری از تخلفات ایجاد کنند و متخلفان را شناسایی و با آنها برخورد کنند.

مثبت‌های صنعت وس را ببینیم

اکثر سرویس‌های وس در حال حاضر اپلیکیشن‌های محتوایی یا کاربردی مختلفی هستند که در حوزه‌های مختلف مانند آموزش، گردشگری، سلامت، ورزش، خدمات اطلاع رسانی و استعلام، سرگرمی و بازی و هنر، اقدام به ارائه خدمات و محتوا به مشترکان می‌کنند.

به عنوان نمونه اخیرا سرویس استعلام پیامکی سوابق برگشتی چک‌های صیاد، راه‌اندازی شده است که مردم می‌توانند از این طریق سوابق کسی که چک صادر می‌کند را ببینند. سرویس‌های دیگری مثل سرویس اطلاع رسانی سازمان ثبت اسناد، سرویس معاینه فنی خودرو یا استعلام خلافی خودرو که شما را از رفت‌و‌آمد به ادارات راحت می‌کند و یا در جریان فرآیند کارها قرار می‌دهد نیز وجود دارند.

سرویس‌های هواداری ورزشی هم که امکان کمک طرفداران به تیم‌های محبوب خود را مهیا می‌کنند؛ آنهم در اقتصاد کشور ما که روش‌های درآمدزایی معمول تیم‌های ورزشی مانند حق پخش تلویزیونی مهیا نیست، شاید تنها راه استفاده از محبوبیت تیم‌ها برای درآمدزایی باشد.

سرویس‌های کرادفاندینگ (یا تامین سرمایه جمعی) خیریه هم که این امکان را مهیا می‌کند که تعداد زیادی از مردم با پرداخت مبالغ کوچک، بتوانند در یک کار خیر بزرگ مانند ساخت مدرسه قدم بردارند.

 البته تعداد متنوعی از اپلیکیشن‌ها و سرویس‌ها وجود دارند که در یک متن روزنامه‌ای نمی‌توان به همه آنها پرداخت؛ به عنوان مثال اپلیکیشن‌های توزیع محتوهای ویدیوی، سینمایی، سریال‌ها، کارتون‌ها و ... از مهترین این اپ‌ها هستند که محتواهای ویدیویی ویژه خانواده را ارائه می‌دهد و تنها با پرداخت روزانه مبلغ محدود، محصول مورد نظر را در اختیار کاربر قرار می‌دهند. آنهم محتواهایی که کاملا مناسب سلیقه خانواده‌های ایرانی و سیاست‌های نظام توزیع و تولید شده‌اند.

تخلفات هرگز به صفر نمی‌رسند

در مجموع می‌توان مطمئن بود که این تخلفات مانند بقیه کسب‌وکارها و صنایع، هیچ وقت به صفر نخواهند رسید؛  اما قطعا باید به حداقل برسند و اقداماتی که باید انجام شود برای حداقل کردن تخلفات را می‌شود در دو دسته کلی مدنظر قرار داد:

۱- اطلاع رسانی و آموزش عمومی به مردم مانند اطلاع رسانی #۸۰۰* که در این راه باید خود فعالان صنعت (مانند تجمیع‌کننده‌ها و اپراتورها و شرکت‌های ارائه دهنده سرویس و محتوا) هم دست به‌کار شوند که قطعا با این کار می‌توان بخش بزرگی از تخلفات را پیشگیری کرد.

۲- همفکری و سخت‌گیری بیشتر فعالان در جهت افزایش مزایا و منافع این صنعت برای مردم و ارائه راه‌حل‌های جدید فنی و فرآیندی برای بستن راه تخلفات و رصد آن‌ها.