چرا سهم زنان در کسب‌وکارهای مجازی اندک است؟

به‌تازگی اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی آماری اعلام کرد مبنی بر اینکه ۲۱۹ پروانه‌ کسب برای مردان صادر شده که نشانگر سهم ۸۶ درصدی در مقایسه با زنان است و اینکه میزان کسب پروانه از سوی زنان در مقایسه با ۶ ماه ابتدایی سال، ۳ درصد رشد کرده است.

نوپانا به نقل از ایران: به بهانه این آمار به سراغ «حانیه سامعی»، مشاور امور بانوان وزیر ارتباطات و زنان فعال در حوزه کسب و کارهای مجازی رفتیم تا ببینیم چرا سهم زنان از کسب و کارهای فضای مجازی در مقایسه با مردان اندک است؟ و اینکه زنان در حوزه کسب و کارهای مجازی با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستند و دولت باید در این حوزه چه اقدام‌های مؤثری انجام دهد.

نبود مهارت آموزی

حانیه سامعی مشاور امور بانوان وزیر ارتباطات اعتقاد دارد شیوع بیماری کرونا باعث شد مردم سودمندی کسب و کارهای دیجیتال را بدرستی درک کرده و آن را باور کنند. بنابراین نه تنها کسب و کارهای زیادی وارد حوزه فضای مجازی شدند، بلکه در این مدت زنان نیز تا حدودی کسب و کار فضای مجازی را بیشتر باور کردند.

سامعی به «ایران» گفت: امروزه با امکاناتی که فناوری اطلاعات در اختیار همگان قرار داده محدودیت‌های زمانی و مکانی هم از پیش روی زنان برداشته شده است. زنان پیش از این به‌دلیل محدودیت‌های زمانی و مکانی ورودشان به کسب و کارها با محدودیت مواجه بود به این دلیل که کلیشه‌های جنسیتی اجازه ورود به این حوزه را نمی‌داد و مهارت‌های لازم هم وجود نداشت ولی هم اکنون مهارت آموزی هم از طریق فضای مجازی تسهیل شده و نیازی نیست زنان هزینه‌های سنگینی را متحمل شوند بنابراین از هر نقطه‌ای که هستند می‌توانند از این ظرفیت استفاده کرده و با سایر فعالان کسب و کار دیجیتال به رقابت بپردازند.

وی در زمینه سهم کمتر زنان از مردان در کسب و کارهای مجازی معتقد است که زنان به دلایل فرهنگی که عمده‌ترین آن ناباوری نسبت به خود و به‌دنبال آن، عدم باورپذیری از سمت دیگران است، کمتر دست به فعالیت‌های اقتصادی و کارآفرینی می‌زنند و باعث بازدارندگی برای ورود به حوزه کسب و کارهای مجازی شده است. هرچند که در کنار آن فقدان سرمایه اولیه، نداشتن تخصص کافی برای استفاده از فضای مجازی، بی‌اعتمادی نسبت به فعالیت در این فضا، احساس تهدید نسبت به حریم شخصی‌شان و… نیز از عوامل تأثیرگذار بر این شکاف است.

مشاور وزیر ارتباطات در امور بانوان درباره مشکلات و چالش‌های زنان نیز گفت: در پژوهش‌های اخیری که با کمک پژوهشگاه ارتباطات انجام شده است مشخص شد که برخی از چالش‌ها کلی است و برای مردان و زنان یکسان است ولی در بخش زنان چالش‌ها پررنگ‌تر است. یکی از این چالش‌ها پایین بودن مهارت زنان نسبت به مردان در حوزه فناوری اطلاعات است. زنان به اندازه مردان به مهارت آموزی در حوزه فناوری اطلاعات نمی‌پردازند. دختران رغبت کمتری به تحصیل در رشته‌های مرتبط با تکنولوژی، فنی و مهندسی دارند به عبارتی میزان اشتیاق کارآفرینی زنان و مشارکت‌شان در فرصت‌های اقتصادی این حوزه پایین‌تر است بنابراین نسبت به مردان کمتر وارد بازار کار در فضای دیجیتال می‌شوند.

وی افزود: کلیشه‌های جنسیتی مثل باور به اینکه تهیه ابزارهای فناوری اطلاعات(لپ تاپ و گوشی هوشمند و تبلت و…) بیشتر امری مردانه است و اساساً مردان به‌دلیل شغل‌شان بیشتر در معرض استفاده از این ابزار‌ها هستند یا این باور که انجام امور روزمره از طریق مجازی مثل پرداخت قبوض و تسهیلات و خدمات دولت الکترونیک بیشتر مردانه است، دلیل فاصله گرفتن زنان از مهارت آموزی مربوط به این حوزه یا عدم اشتیاقشان به آن است.

سامعی معتقد است که زنان باید در جهت ارتقای سواد دیجیتالی و آموزش استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات بکوشند و در این راستا هم باید نهادهای متولی آموزش پا به میدان بگذارند، چرا که وزارت ارتباطات متولی آموزش نیست.

وی در ادامه گفت: البته وزارت ارتباطات به‌دنبال ریشه‌یابی و شناسایی حضور کمرنگ زنان در کسب و کارهای فضای مجازی است و در این زمینه در تلاش است تا با کمک دستگاه‌های دیگر و از طریق تبیین سیاست‌های حمایتی بخش حاکمیتی زنان را به‌صورت ویژه حمایت کرده و ورود بیش از پیش آنان به حوزه اقتصاد دیجیتال را تسهیلگری کنند تا از این طریق زنان نیز سودمندی استفاده از فضای مجازی، خدمات الکترونیک، خریدهای اینترنتی و خدماتی را بیشتر از قبل درک کرده و آموزش ببینند.

سامعی با بیان اینکه وزارت ارتباطات در سال‌های اخیر سعی کرده با فراهم کردن زیرساخت‌ها و اجرای طرح‌های حمایتی مانند ایران نو آفرین، ایران کارفا و... از فعالان کسب و کارهای مجازی که زنان را هم شامل می‌شود، حمایت کند، افزود: وزارت ارتباطات همچنین از سه سال پیش نیز فعالیت‌های میدانی را در قالب طرح‌هایی در زمینه توانمندسازی زنان آغاز کرده است تا آنها را با ابزارهای فناوری اطلاعات آشنا کند و این اقدام با طرح پژوهشی جدیدی در حال پیگیری است. در این طرح روی موانع دسترسی زنان به ابزارهای فناوری اطلاعات و ورود آنها به فعالیت اقتصاد دیجیتال متمرکز شده‌ایم تا بتوانیم با توصیه‌ها و بسته‌های سیاستی موانع زمینه حضور بیشتر زنان را در کسب و کارهای مجازی مرتفع کنیم. البته در این راستا تشکیل کمیسیون اقتصادی زنان «فاوا» را با حضور نمایندگان اتاق‌های اصناف، بازرگانی، تعاون، نمایندگان مجلس تشکیل دادیم تا مشکلات زنان فعال فاوا را که با آن دست به گریبان هستند شناسایی و برای رفع آنها تدابیری اتخاذ کنیم وحتی اگر نیاز به تصویب قوانینی به نفع زنان است، به طور جدی آن را مطالبه می‌کنیم.

حوزه زنان نیازمند نگاه ویژه‌تر

نازنین دانشور مؤسس تخفیفان رشد ۳ درصدی دریافت مجوز از اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی از سوی زنان را دلیل بر فعال بودن آنها در این حوزه کسب و کار نمی‌داند و اعتقاد دارد صرفاً گرفتن مجوز نمی‌تواند مبنی بر افزایش فعالیت این قشر در این فضا باشد.

دانشور گفت: تا آنجایی که می‌دانم با شیوع کرونا بسیاری از کسب و کارهای مجازی زنان یا تعطیل یا معلق شده‌اند و حتی میزان درصد فعالان حوزه زنان کاهش یافته است.

وی با بیان اینکه به شخصه رشد و موفقیتی را در حوزه کسب و کارهای فضای مجازی زنان نمی‌بینم، افزود: دلیل آن هم این است که چالش‌های زنان نسبت به مردان در حوزه کسب و کارهای مجازی نیز پررنگ‌تر است. به‌عبارتی یکسری از چالش‌ها در بین مردان و زنان یکسان است ولی زنان با چالش‌های دیگری نیز مانند بحث‌های اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و بخصوص در حوزه جذب سرمایه دست و پنجه نرم می‌کنند.

این فعال کسب و کارهای فضای مجازی معتقد است متأسفانه همیشه عملکرد زنان را براساس عملکرد گذشته‌‌شان ولی مردان را براساس پتانسیلی که دارند، می‌سنجند و این یکی از چالش‌های جدی زنان است و همین باعث شده تا استارتاپ‌های حوزه زنان رشد نکرده و از یک اندازه‌ای بزرگ‌تر نشود.

دانشور گفت: در دنیا برای حل کردن چالش‌های زنان فعال در حوزه فناوری اطلاعات شرایط خاصی را در نظر می‌گیرند و نگاه ویژه‌ای به این بخش دارند تا چالش‌های زنان حوزه فناوری اطلاعات را حل کنند ما نیز در کشور پست‌های معاونت و مشاوره زنان داریم به نظر می‌رسد این بخش‌ها هم باید از زنان حوزه فناوری اطلاعات حمایت ویژه و از آنها پشتیبانی کرده و در جذب سرمایه‌ها به این قشر کمک کنند.

وی افزود: وقتی حمایت‌های اختصاصی را برای زنان در نظر بگیرند زنان جرأت بیشتری برای ورود به این عرصه پیدا می‌کنند و تا اندازه‌ای می‌تواند ریسک‌پذیری آنها را کاهش دهد، چون زنان به اندازه کافی تحت فشارهای فرهنگی و اجتماعی هستند.

فاطمه جعفری مدیر سایت سهام یاب نیز معتقد است از آنجایی که زنان کشور ما در بخش اشتغالزایی نسبت به مردان کمتر فعال بوده و تنها ۱۴ درصد از زنان بالغ مشغول به کار هستند، بنابراین به‌همین نسبت هم سهم کمتری را در کسب و کارها دارا خواهند بود.

جعفری با بیان اینکه اگر نسبت زنان به مردان در راه‌اندازی کسب و کار اندک است به‌دلیل بحث فرهنگی است، گفت: ولی باید به این مسأله باور داشت که امکان رشد و بالندگی زنان در فضای مجازی نسبت به محیط واقعی بیشتر است بنابراین آنها می‌توانند از این فضا به‌خوبی استفاده کنند.

وی درباره چالش‌های پیش روی زنان برای راه‌اندازی کسب و کار در فضای مجازی نیز گفت: به نظرم اتفاقاً زنان برای راه‌اندازی کسب و کار در فضای مجازی با چالش‌های کمتر فرهنگی و اجتماعی نسبت به اشتغال در محیط‌های فیزیکی مانند صنایع و... روبه‌رو هستند چون فضای مجازی محیط جدید کسب و کاری است و هنوز تفکرات سنتی و فرهنگی درگیر آن نشده و کمتر اشتغال زنان در این فضا به چشم می‌آید از این‌رو به نظرم کار زنان در فضای مجازی راحت‌تر است.

جعفری معتقد است زنان نباید با بی‌مهری‌های ارگان‌ها و نهادها کوتاه بیایند و باید به کار خود ادامه دهند چون کسی نمی‌تواند به‌دلیل زن بودن جلو فعالیت کسب و کاری آنها را در محیط فیزیکی و مجازی بگیرد. زنان معمولاً خیلی زود نسبت به مردان سرخورده می‌شوند و بیشتر از مردان از شکست و ریسک‌پذیری می‌هراسند و باید با این موضوع مقابله کنند.

وی افزود: به نظرم نباید حیطه‌های کاری زنان و مردان را در زمینه حمایت‌ها از هم جدا کنیم چون با جداسازی آنها به زنان کارآفرین و مردان کارآفرین، بیشتر در حق زنان اجحاف می‌شود؛ به‌نظرم فقط باید ضمن معرفی الگوهای موفق و پیشرو به زنان، در کنار تصمیم‌هایی که برای هر دو بخش گرفته می‌شود تمرکز بیشتری روی بخش بانوان صورت بگیرد تا این بخش نیز تقویت شود.