هفت چالش‌ مهم استارت‌آپ‌های ایرانی

از روز پنجشنبه ۲ شهریور ۱۳۹۶، اپل تعدادی از اپلیکیشن‌های ایرانی را از اپ‌استور حذف کرد و به احتمالا این روند با شدت بیشتری ادامه خواهد داشت.

نوپانا: حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ‌استور که اکنون به یکی از مهم‌ترین مشکلات استارت‌آپ‌های ایرانی تبدیل شده، تنها چالش این کسب‌وکارهای نوپا و در عین حال تاثیرگذار در داخل کشور نیست.
استارت‌آپ‌های ایرانی مدت‌هاست با مسائل عجیبی روبرو می‌شوند که رفع تک تک آنها نیازمند خواست ملی و حمایت همه‌جانبه نهادهای دولتی و حاکمیتی است. این کسب‌وکارهای نوپا چندسالی است که توانسته‌اند امیدهای فراوانی برای توسعه اقتصادی و فناوری کشور ایجاد کنند اما اکنون مشکلات خاصی را پیش روی خود می‌بینند:

۱- تحریم‌‌‌های بین‌المللی
شاید اگر بگوییم مهمترین چالش استارت‌آپ‌های ایرانی تحریم است، مبالغه نکرده‌ایم. همان دلیلی که شرکت اپل هم در پاسخ به چرایی حذف اپلیکیشن‌های ایرانی بیان کرده است. گرچه در چندسال اخیر به دلیل اقدامات دولت در برقراری ارتباطات بین‌المللی در بعضی موارد فرصت‌هایی همچون جذب سرمایه‌های خارجی و انتقال دانش و فناوری ایجاد شده است و یا حتی بعضی از تحریم‌ها گاهی فرصت‌های خوبی‌ برای ایجاد نوآوری‌ها و راه‌حل‌های داخلی و بومی ایجاد کرده‌اند اما باید پذیرفت که برای ماندن در رقابت بین‌المللی و ادامه روند امیدوارکننده توسعه کسب‌وکارهای داخلی این چالش بزرگ باید هرچه سریع‌تر حل یا مشكلات ناشي از آن حداقل کمتر شود.

۲- کسب‌وکارهای سنتی
در ایران نیز مثل تمامی کشورهای توسعه‌یافته یا در حال توسعه، ظهور کسب‌وکارهای نوپا باعث شده است که بخش سنتی کسب‌وکاري، خود را در معرض از دست‌دادن بازار مشتریان ببیند. اما چه در ایران و چه در خارج از ایران، توسعه کسب‌وکارهای نوپا نه تنها خطری برای کسب‌وکارهای سنتی نیست بلکه تعامل دو طرف منافع فراوانی را در پی خواهد داشت. البته در بعضی از کشورها نمونه‌های موفقی هم از این تعاملات وجود دارد. آنچه که مسلم است احساس نگرانی کسب‌وکارهای سنتی هنوز حل نشده و همین احساس و اقدامات در پی آن در بعضی موارد باعث شده تا مشکلات بزرگی برای استارت‌‌آپ‌ها به وجود آید.

۳- برچسب‌ها و تهمت‌ها
یکی دیگر از مشكلات استارت‌آپ‌های ایرانی در سال‌های اخیر برچسب‌ها و تهمت‌های عجیب و غریبی است که به نظر می‌رسد در بسیاری از موارد فقط به خاطر القای نگرانی امنیتی یا سیاسی مطرح می‌شوند. برچسب‌هایی مثل نفوذی، عامل تغییر، ابزار جاسوسی یا … که گاه به دلیل رقابت‌های سیاسی و بین‌جناحی گریبان جوانان و پیشتازان کارآفرین ایرانی را گرفته و می‌گیرد و گاه از شیطنت‌های ناشی از رقابت‌های اقتصادی به وجود آمده است. در صورتی که مساله استارت‌آپ‌ها، ملی و فراجناحی است و اين کسب‌وکارهای نوپا در چنین شرایط خاص بیشتر از اینکه مورد اتهام قرار بگیرند نیاز به حمایت دارند.

۴- آگاهی عمومی کم
ظهور واژه استارت‌آپ، رویدادهای استارت‌آپی و کسب‌وکارهای شکل گرفته از آن نه تنها در ایران بلکه در جهان عمر چندانی ندارد. شاید همین تازگی باعث شده است که هنوز بخش قابل توجهی از مردم و مسئولان تصمیم‌ساز و تصمیم‌گیر در کشور، اطلاعات و آگاهی کافی از جنبه‌های مختلف این نوع خاص از کارآفرینی و کسب‌وکار نداشته باشند. موضوعی که گاها چالش‌آفرین شده و شاید در القای نگرانی و ایجاد چالش‌هاي دیگر هم بسیار تاثیر داشته است. در چنین شرایطی نقش دولت و رسانه‌ها برای رفع این چالش بیشتر از بقیه تاثیرگذار خواهد بود.

۵- قوانین قدیمی
در چند سال اخیر سرعت رشد استارت‌آپ‌ها آنقدر سریع بوده‌است که به نوعی قوانین را جا گذاشته و از آن پیشی گرفته است. همین باعث شده تا مشکلات قانونی و گاها بروکراسی‌های دست‌وپاگیر اداری و سنتی به یکی از مهمترین موانع توسعه کسب‌وکارهای نوپا تبدیل شود. اعمال مجازات سلیقه‌ای و بدون بررسی و آگاهی کافی و فیلترینگ‌ بعضی از استارت‌آپ‌ها هم ناشی از این چالش بزرگ است. همچنین به نظر می‌رسد در بعضی از موارد دیگر مثل ورود سرمایه‌گذار خارجی و … قوانین به‌روز نبوده یا به اندازه کافی شفاف نیستند. اینجاست که نقش نهادهای قانون‌گذار یا قضایی مثل مجلس شورای اسلامی و قوه قضاییه در رفع موانع و توسعه مناسب استارت‌آپ‌های داخلی بیشتر از پیش تاثیرگذار می‌شود.

۶- کمبود سرمایه تخصصی
سرمایه‌گذاری تخصصی در حوزه استارت‌آپ‌ها یکی از مهمترین نیازهای این بخش به حساب می‌آید. در همین راستا می‌توان به ظهور و شکل‌گیری شرکت‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی مثل سرمایه‌گذاران جسورانه یا همان وی‌سی‌ها در کشور امیدوار بود. با این وجود حجم سرمایه‌گذاری تخصصی در مقایسه با كشورهاي دیگر و با توجه به نیاز موجود بسیار کم است. یکی از چالش‌های اصلی اینجاست که سرمایه‌های سنتی و مردمی به دلایل مختلف همچون مشكل فرهنگ‌سازی، نرخ بالای سود بانکی، عدم حمایت کافی نهادهای حاکمیتی از وی‌سی‌ها و … به اندازه لازم به سمت کارآفرینی استارت‌آپی نمی‌آید. همینطور مشکلات متعددی در جذب سرمایه‌های خارجی یا برقراري امنیت سرمایه‌گذاری وجود دارد.

۷- تشکل صنفی
اگر بگوییم تمامی مشکلات و چالش‌های ذکر شده یک طرف، نیاز به ظهور و حمایت از تشکل‌ها و اتحادیه‌های صنفی استارت‌آپی یک طرف، پر بیراه نگفته‌ایم. زیرا در حال حاضر بر اساس بررسی‌های مختلف کارشناسی و باتوجه به الگوهای بین‌المللی وجود و ظهور چنین تشکل‌های تخصصی اصولا برای حل مشکلات مطرح شده بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا بود که اتفاقا هفته گذشته نخستین اتحادیه استارت‌آپی در کشور شکل گرفت و انتخاب اعضای آن که از مهمترین فعالان استارت‌آپی کشور هستند نشان می‌دهد اکوسیستم استارت‌آپی کشور عزم خود را برای کاهش موانع و حل چالش‌های موجود جزم کرده است. اما سنگ‌اندازی‌ها و شبهه‌آفرینی‌ها در زمینه همین تشکل صنفی خود چالش بزرگ دیگری است که باید حل شود.
اکنون ایران در شرایط خاص اقتصادی قرار دارد و استارت‌آپ‌های ایرانی که ظرفیت حل بسیاری از چالش‌های ملی و اقتصادی مثل مساله بیکاری، فرار مغرها، امنیت ملی و … را دارند؛ چالش‌های عجیبی را پیش روی خود می‌بینند که حل آنها نیازمند اقدامات جدی ملی و حاکمیتی است.

(همچنین بخوانید: استارت‌آپ‌ها؛ بنگاه‌های خدماتی یا عوامل توسعه؟)