تفاوت ایقاع با قرارداد چیست؟

ایقاعات و قراردادها دو دسته مهم اعمال حقوقی در دنیای حقوق هستند.

نوپانا: پیش از آن که به تعریف ایقاع بپردازیم بهتر است که برای تقریب به ذهن مثالی ذکر کنیم. همه‌ ما این عبارت را شنیده‌ایم که «طلاق به اختیار و اراده‌ مرد است.» در واقع طلاق نمونه‌ بارز ایقاع محسوب می‫‌شود و البته از این عبارت مشهور که «طلاق در اختیار مرد است»، مهم‌ترین ویژگی یا به‌عبارتی هسته‌ اصلی ایقاع مشخص می‫‌شود و آن هم این نکته است که ایقاع با اراده‌ یک شخص واقع می‫‌گردد؛ برخلاف عقد یا در مفهوم کلی‌تر قراردادی مثل بیع یا اجاره که به توافق دو شخص احتیاج است، مهم‌ترین ویژگی ایقاع این نکته است که با اراده‌ یک شخص محقق می‌‫شود.

مثال مشهور دیگر، فسخ در قراردادهاست که افراد کم‌وبیش با این مفهوم نیز آشنا هستند. در قراردادها با توجه به نوع قرارداد، معمولا شرایطی ذکر می‫‌شود که اگر محقق نشود، مشروط‌‌ له (کسی که شرط به نفع او شده است) می‌‫تواند قرارداد را فسخ نماید یا به‌عبارتی بدان خاتمه بخشد.

اینکه در متن برخی از قراردادها این‌گونه بیان می‫‌شود که «مشروط‌ له حق فسخ یک‌طرفه‌ (یک‌جانبه) قرارداد را دارد» صحیح نیست و عبارتی زائد است، چرا که فسخ قرارداد در هر حال یک جانبه است و ایقاع محسوب می‌شود.

تفاوت قرداد با ایقاع

اکنون که با چند نمونه از ایقاع آشنا شدیم باید بگوییم که در دنیای حقوق، اعمال حقوقی (اعمالی که به خواست و اراده‌ انسان انجام می‌‫شوند)، به دو دسته تقسیم می‫‌شوند: قراردادها و ایقاعات.

قراردادها مثل بیع و اجاره، با تراضی (موافقت و رضایت) حداقل دو شخص واقع می‫‌شوند و اثر حقوقی آن‌ها مقصود مشترک اشخاصی است که قرارداد را منعقد کرده‌اند. مثلا دو شخصی که قرارداد اجاره را با تراضی یکدیگر منعقد می‌‫کنند، هدف‌شان ایجاد رابطه‌ استیجاری است که با قرارداد محقق می‫‌شود.

ایقاعات با یک اراده واقع می‌‫شوند و مانند قراردادها همان اثری را دارند که شخص انجام‌دهنده درنظر داشته است. مثلا مردی که همسر خود را طلاق می‌‫دهد، در واقع خواسته‌اش انحلال رابطه‌ زناشویی و نکاح بوده است و با طلاق خواسته‌ او محقق می‫‌شود.

بنابراین با توجه به تعاریف فوق، مهم‌ترین تفاوت عقد (قرارداد) و ایقاع آن است که در عقد به تراضی حداقل دو نفر احتیاج است، درحالی که ایقاع با اراده‌ یک طرف محقق می‫‌شود. بنابراین، برای آنکه عقد اجاره‌ای محقق شود حتما باید دو طرف (موجر و مستاجر) وجود داشته باشند و رضایت هر دو به وقوع عقد اعلام شود. هیچ‌گاه یک نفر نمی‌تواند به‌تنهایی و بدون رضایت طرف دیگر خانه‌ خود را به او اجاره دهد و برای اینکه اجاره به‌نحو صحیحی واقع شود، حتما باید رضایت طرف دیگر نیز اخذ گردد.

درحالی‌ که این مسئله درخصوص طلاق صادق نیست. مرد می‌تواند همسر خود را بدون آنکه رضایتش را کسب کند طلاق بدهد. به عبارت دیگر، برای وقوع طلاق نیازی به رضایت زن نیست و مرد به‌تنهایی می‌تواند این عمل حقوقی را انجام دهد.

از توضیحات فوق مشخص است که ایقاع عملی ارادی است و به ایجاد یا اسقاط حق (از بین بردن حق) یا تغییر موقعیت‌های حقوقی منجر می‌‫شود. در واقع ایقاع هم مثل قرارداد اثر حقوقی دارد .

لازم به ذکر است که ایقاع هرچند با یک اراده محقق می‌‫شود ولی باید اعلان شود، چراکه حقوق به رویدادهای اجتماعی می‫‌پردازد و شخص نیز باید به‌نحوی اراده‌ خود را اعلام کند؛ مثلا در فسخ قرارداد، شخصی که قرارداد را فسخ می‫‌کند باید به طرف مقابل فسخ را اطلاع دهد.

طلاق، فسخ، رجوع (بازگشت مرد به همسر مطلقه‌ خود در طلاق رجعی)، ابرا (بری کردن دیگری و گذشتن از بعضی از حقوق خود) از جمله مصادیق ایقاع هستند که با اراده‌ فاعل آن به وجود می‌‫آیند، اثر می‫‌کنند و اثرشان باقی می‌‫ماند.

تاثیر ایقاع در حقوق دیگران در وصیت عهدی (وصیتی که در آن شخص وصیت‌کننده یا همان موصی به‌موجب وصیت خود، انجام یک سری امور را به شخص دیگری که وصی نام دارد واگذار می‫‌کند) بیشتر آشکار می‌شود. در وصیت عهدی، همان‌گونه که از تعریف آن برمی‌آید، موصی انجام کاری را برای بعد از مرگ خود برعهده‌ وصی قرار می‌دهد. این نوع وصیت با رد مخاطب آن از بین می‌‫رود. به عبارت دقیق‌تر، وصیت عهدی با اراده‌ موصی به‌وجود می‌‫آید ولی با رد وصی در زمان حیات موصی از بین می‌‫رود. البته باید درنظر داشت که حق رد، مخصوص وصیت عهدی است و در سایر ایقاعات جاری نیست.

(هم‌چنین بخوانید: چگونه سرمایه‌گذار موفقی باشیم؟)

منبع