سیستم عامل ملی به چه دردی می‌خورد؟

محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات از طراحی اندروید داخلی خبر داد، قضیه چیست؟

نوپانا به نقل از همشهری، خبر کوتاه است و اطلاعات دقیقی از آن نیست، اندروید داخلی طراحی شده است. خبر را محمدجواد ‏آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات متن و ویدیویی در حساب کاربری توییترش داده و در متن توییتش کنایه‌ای به ‏آمریکا و تحریم‌ها زده و نوشته: «سال‌ها قبل، در محله‌مان، کاسبی بود که تنها بقالی محل بود، روزهایی ‏بی‌دلیل لجش می‌گرفت و همسایه‌ها را در فهرست سیاه فروش می‌گذاشت، بالاخره همسایه‌ دیگری هم یک ‏مغازه زد و فهرست سیاه‌، عملا پَر! بنده خدا، دیگه هر وقت لجش می‌گرفت، با پسرش دعوا می‌کرد لطفا ‏ویدیو را ببینید.»‏

و متن ویدیو از این قرار است: «یک گروه دانشجویی در دانشگاه صنعتی شریف برای مقابله با تحریم‌های ‏گوگل سیستم عاملی طراحی کرده‌اند که گوگل امکان حذف آن را ندارد. برای اطمینان بیشتر کاربران ایرانی ‏یک گوشی توسط جی‌ال‌ایکس (‏GLX‏) تولید شده که این سیستم عامل را پشتیبانی می‌کند. این سیستم ‏عامل این امکان را به کاربران ایرانی می‌دهد که اپلیکیشن‌های مربوط به کسب و کارهای خود را بدون ‏نگرانی از تحریم‌های آمریکا، فعال کنند.»‏

تا لحظه‌ای که این گزارش تنظیم می‌شود اطلاعات دقیقی از این سیستم عامل در دسترس نیست، اما به هر ‏حال می‌دانیم که سیستم عامل، قلب تپنده هر سیستم کامپیوتری است که ساده‌ترین تعریف آن این است ‏که دو بخش نرم‌افزار و سخت‌افزار را به هم متصل می‌کند. حالا ‏هم خبر می‌رسد که اندروید داخلی طراحی شده و این معنی را می‌دهد که احتمال خیلی قوی سیستم عامل ‏طراحی شده شباهت‌های زیادی به سیستم عامل اندروید دارد. ‏

اندروید سیستم‌عاملی مربوط به شرکت گوگل است که برای استفاده از آن مدل‌های مختلف مجوز از سوی ‏گوگل صادر می‌شود و ایرانی‌ها درحال کار بر روی نسخه‌ای هستند که نیاز به مجوز ندارد و امکان این‌که گوگل ‏هم بخواهد جلوی آن را بگیرد احتمالا وجود ندارد‎.‎

سیستم‌عامل فقط یک نرم‌افزار نیست. رابط و یکپارچه‌کننده نرم‌افزارها و سخت‌افزار است. به دلیل پیچیدگی ‏بسیار بالا در دنیا تولید‌کنندگان سیستم عامل بسیار کم هستند. به دلیل مسائل مربوط به سازگاری با پردازنده ‏و موارد این‌چنینی تولید‌کننده یک سیستم عامل نیاز دارد تا پتنت‌های مربوطه را از شرکت‌های سخت‌افزاری ‏بخرد. به همین دلیل صرف این‌که یک سیستم‌عامل طراحی شود مشکل را حل نمی‌کند. نیاز به وصل کردن ‏همه زنجیره به یکدیگر است. در این شرایط، ما در ایران به دلیل تحریم‌ها  یک وضع ویژه داریم.

اما مگر در کل دنیا چند سیستم عامل ساخته شده و چند تای آنها موفق بوده‌اند و درحال حاضر از چند ‏سیستم عامل استفاده می‌شود؟ گرچه اتفاقاتی هم مانند تحریم‌ها برای ایران، اپلیکیشن‌های شرکت‌های ‏ایرانی را از اندروید حذف می‌کند.

حالا سوال این است که واقعا هر کشوری به یک سیستم عامل نیاز دارد؟ و ‏آیا همه می‌توانند سیستم‌عامل‌هایشان را به زنجیره اصلی وصل کنند؟ برای جواب با شهرام شریف، روزنامه‌نگار ‏و تحلیلگر حوزه آی‌تی گفت‌و‌گو کردیم. شهرام شریف درباره این‌که آیا هر کشور نیاز دارد یک سیستم عامل ‏داشته باشد، می‌گوید: «سیستم عامل برای هر کشور و هر شرکتی یک نیاز واقعی، مهم و حتی استراتژیک ‏است.

کشورهایی که توان این را داشته باشند که سیستم‌عامل طراحی کنند، به سطحی از دانش رسیده‌اند ‏که می‌توانند مدل‌های مختلف محصولاتشان را عرضه کنند. اما واقعیت این است که ما برای طراحی یک ‏سیستم عامل خوب و کارآمد نیاز داریم تا یک زنجیره مناسب تأمین محصولات و دسترسی به حقوق‌های ‏انحصاری و پتنت‌ها را داشته باشیم. بدون اینها مجبوریم تنها از برخی گوشی‌های چینی، گوشی‌ها و قطعات ‏ناشناخته یا مثلا جی‌ال‌ایکس استفاده کنیم و این سیستم عامل جدید  را تنها روی آنها نصب کنیم‎.‎‏»‏

شریف در ادامه درباره وصل شدن به زنجیره توضیح می‌دهد: «در واقع چالش اصلی، بعد از تولید یک سیستم ‏عامل خوب، توان اتصال آن به زنجیره محصولات و مجوزهاست. به نظر می‌رسد سیستم‌عاملی که درحال ‏حاضر خبر تولید آن منتشر شده (و هنوز جزییات فنی آن و اخبار تکمیلی ارایه نشده است) متعاقب اخباری ‏است که از تحریم‌های جدید و برخی اقدامات گوگل نشأت گرفته است. چنین موضوعی درباره اپل هم صادق ‏بود. 

سمت دیگر قضیه اما این است که درباره تولید ‏سیستم عامل ملی در بازه‌های زمانی مختلف آن‌قدر بد عمل شده که اگر هم درحال حاضر کسی بخواهد ‏اقدام درستی را درباره طراحی سیستم عامل داخلی انجام بدهد، بخش زیادی از افکار عمومی و متخصصان ‏این حوزه، آن را کماکان مرتبط با گروه‌های دریافت‌کننده‌ رانت و خروجی را چیزی مانند پروژه‌های ‏شکست‌خورده‌ قبلی می‌دانند.»‏

نخستین بحثی که درباره طراحی این سیستم عامل شکل می‌گیرد، حضور تحریم‌هاست؛ شهرام شریف هم این ‏موضوع را بی‌تاثیر نمی‌داند و می‌گوید: «حدس من این است که سیستم عامل مورد بحث، در حد بسیار ‏محدودی کاربرد خواهد داشت. مثلا استفاده از اپلیکیشن‌های ایرانی. نگاه شاید به این سمت است که اگر در ‏یک حالت بدبینانه، دسترسی به اینترنت جهانی  قطع شود یا شرکت‌های بزرگ دسترسی ما را به‌طور کامل ‏به خدماتشان محروم کنند، در آن حالت دسترسی قطع نشود و خارج از زنجیره آنها پاسخی برای ارایه به ‏مخاطبان وجود داشته باشد. این پاسخ، پاسخی ضعیف و نابالغ است‎.‎‏»‏

او در ادامه شرکت هوآوی را مثال می‌زند، هوآوی هم یک شرکت چینی است که درگیر تحریم‌های آمریکا ‏شده و این موضوع به عملکردش در تمام دنیا لطمه وارد کرده و در تلاش است تا سیستم‌عامل مخصوص ‏خود را ارایه دهد، شریف درباره نوع عملکرد شرکت هوآوی توضیح می‌‌دهد: «هوآوی در چین هم با مشکلی ‏مانند ما مواجه است. اما هوآوی، با وجود این‌که تکنولوژی ساخت پردازنده را دارد، دنبال حل مشکلات تحریمی خود از طریق سیاسی است. ‏چینی‌ها می‌دانند که بدون دسترسی به زنجیره تأمین محلی، غول‌های تکنولوژیشان، تبدیل به شرکت‌های ‏محلی می‌شوند.‎‏»‏

عملکرد نامناسب برخی محصولات ملی گریبان‌گیر ما است

در طول سال‌های گذشته عملکرد‌ها در زمینه‌هایی مانند طراحی و تولید در زمینه آی‌تی و تکنولوژی خیلی خوب نبوده است و حالا همین عملکرد بد ‏گذشته در حوزه تولید محصولات ملی، گریبان‌گیر ما خواهد شد. شرکت‌های بزرگ مانند آپارات، تپ‌سی ‏و دیجی‌کالا همین حالا قادر به پردازش میلیون‌ها اطلاعات و سرویس‌دهی هستند و این نشان می‌دهد که ‏دانش در کشور وجود دارد. در این موضوعات ملی، با ایجاد رانت و هدر رفت منابع درواقع مسیر را اشتباه ‏رفته‌ایم. سیستم عامل ملی هم از این قاعده مستثنا نیست و با شیوه دولتی قادر نخواهیم بود به نتیجه ‏برسیم.

به عنوان مثال در شرکت‌های مختلف موفق خصوصی، اگر دولت دخالتی در سرمایه، مدیریت و مسائل فنی ‏داشت آنها به موفقیت نمی‌رسیدند. کما‌این‌که بخشی از مشکلات اصلی این شرکت‌ها هم درحال حاضر، ‏ترس از دخالت و نظارت و تغییر مدل آنها از بیرون است.

البته که هنوز هم مشخص نیست دولت تا چه میزان در تولید و طراحی این سیستم عامل نقش داشته است، ‏اما به‌هرحال خبر آن را وزیر ارتباطات منتشر کرده. حال باید منتظر بمانیم و ببینیم این سیستم عامل ملی ‏چیست و چه کارهایی می‌تواند بکند.‏