سوپر اپلیکیشن ایرانی به کدام مسیر می‌رود؟

حتما نام سوپر اپ به گوشتان خورده‌ است. در این مقاله نگاهی به سوپر‌ اپ‌های ویچت، گوجک و گرب می‌اندازیم و آن‌ها را با استارتاپ‌های ایرانی مانند اسنپ و الوپیک مقایسه می‌کنیم.

نوپانا به نقل از تکراسا فارسی، سوپر اپ را با WeChat و یک میلیارد کاربر آن شناختیم که نفوذ فوق‌العاده‌ای در بازار دارد. اگر می‌خواهید به دوست خود پیام ارسال کنید، لحظه‌های جالب زندگیتان را با آن‌ها به اشتراک بگذارید، با خانواده خود تماس تصویری داشته باشید، بلیط سینما بخرید، غذا سفارش بدهید، تاکسی خبر کنید، خرید کنید و پرداخت‌هایتان را انجام بدهید، … نیازی به اپ‌های مختلف نیست و فقط یک سوپر اپ کافیست. این مدلی است که از ویچت یاد گرفته‌ایم تا بدون نیاز به خارج شدن از اپ، همه کارهای روزانه خود را به راحتی انجام بدهیم؛ البته این مربوط به کاربران خارجی است.

سوپر اپ را اکوسیستم بسته‌ای از تعداد زیادی اپ برای انجام کارهای روزانه تعریف کرده‌اند. یکی از مزایای آن راحتی کاربر است که بدون نیاز به نصب اپ‌های مختلف و فقط با یک اپ می‌تواند خدمات موردنیازش را دریافت کند. فرض کنید یک اپ، اینستاگرام، اسکایپ، توییتر، واتس اپ و ده‌ها اپ دیگر را در دل خود جای دهد و دیگر حتی بدون نیاز به تَپ Home گوشی، بتوانید از اپ‌های مختلف استفاده کنید.

یکی از قابلیت‌های ویچت که باعث تسلط آن به بازار شد، برنامه‌های کوچک (mini programs) است که از سال ۲۰۱۷ به برنامه نویسان این امکان را داد تا اپ‌های خود را در داخل اکوسیستم ویچت توسعه دهند و از مزایای این اکوسیستم مانند کاربران زیاد، قابلیت پرداخت و رابط کاربری منسجم بهره‌مند شوند. این اپ‌ها فضا اشغال نمی‌کنند و کاربران برای استفاده از آن‌ها اصطلاحاً نگران پر شدن گوشی خود نیستند. این در حالی است که در امریکا برای هر کاری از یک اپ جدا استفاده می‌کنند. (بررسی‌ها نشان می‌دهد که هر زمان گوشی شخصی پر می‌شود اول شروع به حذف اپ‌های اضافی می‌کند)

آمار کاربران ویچت نشان می‌دهد کاربران به طور میانگین حداقل روزی ۱۰ بار این اپ را چک می‌کنند و بیشتر از ۸۰٪ این کاربران آنلاین خرید می‌کنند. این درجه از تعامل در مقیاس ۱ میلیارد کاربر فعال، بی‌سابقه است. به عنوان نمونه در تصویر زیر یک روز عادی کاربر ویچت نشان داده شده است:

البته واضح است که نرخ تعامل سوپر اپی که پیام‌رسان دارد به مراتب بالاتر از سایر سوپر اپ‌ها است. شاید پیام‌رسان‌های داخلی ما کاربران ثبت نام شده زیادی داشته باشند ولی روشن است که از لحاظ میزان تعامل، فاصله زیادی با نمونه‌های مشابه خارجی دارند که علل آن قابل بررسی است.

به دلیل تعدد اپ‌ها و قابلیت‌ها در یک سوپر اپ، بخش‌هایی از طراحی آن‌ها شبیه اپ‌های دیگر نیست؛ به همین دلیل زمانی که طرح یکی از سوپر اپ‌های معروف امروزی را به طراحان تجربه کاربری سیلیکون ولی نشان دادند اشکالات زیادی به UI آن گرفتند که این نوع دیزاین اصول طراحی اپ را زیر سوال می‌برد؛ بار دیگر از آن‌ها خواسته شد که در مورد صفحه اپ‌های آیفون نظر بدهند و از این دیدگاه نگاه کنند که سوپر اپ مانند سیستم عامل گوشی است؛ تعریفی که Go-Jek از سوپر اپ دارد.

در ادامه تصاویری از دو سوپر اپ موفق را می‌بینیم:

ما چه سوپر اپ‌هایی داریم؟

امسال مدیریت گروه اینترنتی ایران اعلام کرد که در حال کار روی سوپر اپ اسنپ فمیلی هستند که شامل خدمات مختلف اسنپ، اسنپ فود، اسنپ باکس و … در یک اپ می‌شود و برای تعدادی از کاربران به صورت آزمایشی فعال شده است (در ادامه به جای «اسنپ فمیلی» از اسنپ استفاده می‌کنیم). همچنین به تازگی مدیریت الوپیک نیز از تبدیل شدن به سوپر اپی با خدمات الوتاکسی، الوفود، الوپست و الومارکت خبر داده است. از طرف دیگر اپلیکیشن آپ امسال جستجوی آنلاین ملک، خرید بلیط هواپیما، اتوبوس، رزرو هتل و خدمات دیگری را اضافه کرده است که تبدیل به بیش از یک اپ پرداختی شده است. نمونه دیگر روبیکا است که خدمات مختلفی را ارایه می‌کند و خود را به عنوان سوپر اپ معرفی کرده است. نکته قابل تامل وابستگی رشد آن‌ها به فعالیت‌های تبلیغاتی مستمر و پرهزینه است و از طرفی با توجه به تعریفی که از سوپر اپ داشتیم و نرخ تعامل کاربران، فعالیت اسنپ و الوپیک شباهت بیشتری به سوپر اپ دارد، بنابراین در این فرصت به اسنپ می‌پردازیم (چون در مقایسه با الوپیک چند سرویس را زودتر ارایه کرده است).

گوفود و اسنپ فود؛ گوباکس و اسنپ باکس

امسال بنیانگذار اسنپ اعلام کردند که نزدیکترین مدل به چشم انداز اسنپ، Go-Jek اندونزی است (مدیریت الوپیک نیز در توضیح خدمات سوپر اپ خود، از همین الگو یاد می‌کند). از این رو در تصویر زیر لیست خدمات اسنپ را در کنار خدمات گوجک می‌بینیم:

اپلیکیشن دیگر اسنپ هیت است که در زمینه خبری است. جالب است در سوپر اپ ویچت می‌توان بازی هم کرد و اتفاقاً آمار نشان می‌دهد که ۳۲٪درآمد شرکت مادر آن (Tencent) در فصل سوم ۲۰۱۸ از بازی‌ها بدست آمده است. بنابراین وجود اپ‌های سرگرمی مثل اسنپ کیو و بازی نیز می‌تواند از جهت دیگر سودمند باشد.

اگر بخواهیم از نگاه عدد و رقم ببینیم:

آمار جدول فوق که امسال منتشر شد سه سرویس قوی‌تر را با دو شاخص نشان می‌دهد؛ آمار دقیق سرویس‌های اسنپ باکس و اسنپ مارکت که جدیدتر اضافه شده‌اند، اعلام نشده است. طبق آمار جدید، اسنپ به ۳۰ استان و ۹۳ شهر وارد شده است.

*آمار جدید: روابط عمومی اسنپ در تماس تلفنی به تکراسا اطلاع داد که تعداد سفر‌های اسنپ به ۲ میلیون سفر روزانه رسیده است.

*اسنپ تریپ نیر خبر از ۳۲ هزار رزرو ماهیانه و ۹۱۲ هتل در پلتفرم خود داد.

تغییر وضعیت فعالیت فروشگاه‌های گومارت و بامیلو

گوجک علاوه بر سرویس‌های فوق، فروش آنلاین کالاهای روزانه را نیز در اپ خود ارائه می‌کرد ولی سال قبل پس از گذشت دو سال از شروع فعالیت آن، این سرویس را قطع کرد. در ماه اخیر واگذاری/ تعطیلی فروشگاه آنلاین اسنپ، بامیلو اعلام شد. (شایان توجه است که هدف این نوشتار ارتباط دادن این اتفاقات به یکدیگر نیست و صرفا اشاره به سرویس‌های فروش آنلاین حذف شده در مدل‌های موردبررسی است) سپس گوجک فروش Go-shop را با مدل متفاوتی آغاز کرد؛ بدین صورت که کاربر لیست خرید را همراه با آدرس مغازه موردنظر خود به راننده می‌دهد و راننده کالاها را از همانجا تهیه می‌کند و درب منزل به کاربر تحویل می‌دهد. در این مدل دست کاربر برای انتخاب هر کالایی باز است و محدود به کالاهای فروشگاه آنلاین نمی‌شود ولی توضیح لیست خرید به راننده و عدم اطلاع از قیمت‌ها قبل از خرید، از محدودیت‌های آن به شمار می‌رود. از طرف دیگر گرب نیز سرویس دیگری با ماهیت دستیار خرید را راه‌اندازی کرده است که مشابه همین مدل فعالیت می‌کند.

آیا فضایی برای بومی سازی این مدل دستیار خرید در کشور ما نیز وجود دارد؟ به عنوان مثال در استفاده کاربران از اسنپ باکس دیده شده است که برخی از کاربران درخواست‌هایی مازاد بر ارسال بسته از راننده‌ها دارند و به نوعی می‌خواهند برای آن‌ها کاری انجام دهند …

گروه اسنپ چقدر به مدل چشم انداز خود شبیه است؟

در این بخش مجموعه خدماتی که اسنپ ارائه می‌کند را در تناظر با این مدل و مدل مشابه دیگری قرار دادیم.

(ازآنجاکه معرفی تک تک خدمات مذکور در این فرصت موردنظر نیست، از ذکر تفاوت جزئیات خدمات صرفنظر می‌کنیم. در صورت تمایل به اطلاع از آن‌ها می‌توانید به سایت آن‌ها مراجعه نمایید.)

مجموعا ۳۱ خدمت در اپ‌های مذکور وجود دارد که به ترتیبِ اسنپ، گوجک و گرب مرتب شده است. با وجود مسائل و چالش‌های غیرقابل مقایسه‌ای که استارتاپ‌های ما نسبت به کشورهای دیگر دارند، اسنپ توانسته در همین مدت، یک چهارم این خدمات را به مخاطبان خود ارایه کند. خدماتی که فقط توسط اسنپ ارائه می‌شود شامل رزرو بلیط هواپیما و هتل و سفارش از شیرینی فروشی‌ها و کافی شاپ‌ها است ولی مابقی خدمات را اپ‌های دیگر نیز ارائه می‌دهند.

برای درخواست خودرو در گرب، درخواست تاکسی از درخواست خودرو شخصی تفکیک شده است؛ به همین دلیل در جدول نیز این تمیز داده شده است. از این نظر که در اسنپ هم خودروهای شخصی و هم تعدادی از تاکسی‌ها فعالیت می‌کنند می‌توان گفت این خدمت تا حدودی ارائه می‌گردد ولی اگر درخواست تاکسی را از طریق اپی مانند کارپینو در نظر بگیریم، این قابلیت را فقط گرب دارد. طبق اخبار، گوجک نیز در حال مذاکره با ناوگان تاکسی سنگاپور برای عقد قرارداد همکاری است. (1) بنابراین با توجه به تفکیک درخواست براساس نوع خودرو در اپ گرب، خدمت دیگری برای درخواست نزدیکترین خودرو چه تاکسی باشد و چه خودروی شخصی را تحت عنوان JustGrab برای کسانی که عجله دارند، ارائه می‌کند. (2)

به طور کلی قابلیت‌ها و امکانات این اپ‌ها را می‌توان در گروه‌های درخواست خودرو، پرداخت و سبک زندگی تقسیم‌بندی کرد. با وجود آنکه تعداد خدمات گوجک و گرب شبیه است ولی گوجک روی سبک زندگی خدمات بیشتری ارائه می‌کند و گرب به طور تخصصی روی خدمات حمل و نقل متمرکز است؛ اسنپ نیز علاوه بر درخواست خودرو، در زمینه سبک زندگی نیز خدمات مختلفی ارائه می‌کند. براساس دو کسب و کار موفق مورد بررسی، اسنپ می‌تواند مشابه گوجک خدمات متنوعی مانند خرید بلیط سینما، درخواست نظافت، رزرو وقت دکتر، … را به بازار ارائه کند و یا می‌تواند مشابه گرب روی خدمات خودرو و بار تمرکز بیشتری داشته باشد. برای نمونه رقیب اسنپ، تپسی، مدتی است سرویس سفرهای اشتراکی را به بازار ارائه کرده است که منطبق بر نیاز گروهی از مسافران بوده است ولی اسنپ هنوز سرویسی برای این بخش از بازار مشابه UberPool یا Lyft Line ارائه نکرده است. البته برخی از خدمات مانند درخواست اتوبوس و ون هر چقدر در کشورهای دیگر موفق باشند، با توجه به ساختار شهرداری ما و موضوع اخیر مجوزهای فعالان تاکسی‌های اینترنتی، به نظر می‌رسد برای بومی‌سازی مناسب نباشد.

هر دو مدل خارجی بررسی شده، فینتک خود را دارند (GoPay و GrabPay) که نقش مهمی در مدیریت پرداخت خدمات مختلف دارد؛ اسنپ نیز در فصل اخیر طی یک همکاری جدید خدمات پرداخت خود را به شرکت آسان پرداخت واگذار کرد. از نمونه‌های داخلی دیگر می‌توان به همکاری مشترک تپسی با سپ به عنوان سرمایه‌گذار جدید خود در زمینه کیف پول آنلاین و اقدام اخیر گروه دیجی کالا در ارائه اپ دیجی‌پی به بازار اشاره کرد.

ارائه خدمات سبک زندگی که گوجک ارائه می‌کند را می‌توان با راه‌اندازی در داخل مجموعه اسنپ و یا با خرید استارت‌آپ‌های فعال در آن حوزه انجام داد (مشابه جذب زودفود در سال 1396). برای نمونه در حوزه خدمات نظافت منزل اپ‌های زیادی فعال هستند که تعدادی از آن‌ها برخلاف آچاره شرکت مادر ندارند و اسنپ با خرید یکی از آن‌ها می‌تواند به توسعه خود سرعت ببخشد.

با نگاهی به تعداد کاربران و نمونه‌های داخلی و خارجی موفق در خدمات سبک زندگی، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که پتانسیل رشد برای اکثر آن‌ها در بازار وجود دارد؛ ولی به چه ترتیبی و با چه سرعتی؟ طبیعتا بررسی شاخص‌های مختلف کسب و کار، شرایط بی‌ثبات بازار و در نظر گرفتن تجربه اجرایی آن شرکت در توسعه خدمات (در این مثال اسنپ) پاسخ به این سوال را می‌دهد. در اینجا سرعت ارائه خدمات گرب را همراه با ورود به کشورهای دیگر در یک بازه زمانی آورده‌ایم:

تصمیمات مدیریتی گرب نشان می‌دهد که ۱۶ سرویس این استارتاپ در طی ۷ سال به بازار ارائه گردیده است.

شایان توجه است آنچه در این فرصت ذکر شد نگاهی به برخی از جنبه‌های سوپر اپ بود و روشن است که با توجه به تفاوت‌های بسیار ما با کشورهای دیگر، لزوماً خدمات موردبررسی قابل بومی‌سازی در ایران نیستند و چه بسا خدمات دیگری مناسب‌تر و سودآورتر از نمونه‌های خارجی باشند.

علاوه بر موضوعات مطرح شده مانند پتانسیل رشد یک سوپر اپ شبیه اسنپ یا ‌الوپیک موضوعات مهم دیگری نیز در فرایند اجرایی مهم هستند. به عنوان نمونه در ابتدای مطلب اشاره کردیم که در زمینه سوپر اپ رویکرد امریکا و چین تفاوت دارد و برخلاف حمایت دولت چین، چارچوب‌های محکم‌تر و قوانین حریم خصوصی و اطلاعات کاربران در امریکا منجر به توسعه متفاوت شده است. تصور کنید شرکتی نه تنها موقعیت مکانی شما، دوستانتان، مکالمه‌هایتان و علاقمندی‌هایتان را می‌شناسد بلکه عادت‌های خرید، اطلاعات حساب بانکی، برنامه سفر، ذائقه و وعده‌های غذایی، برنامه کاری، جریمه‌های رانندگی و … شما را نیز بداند. در آینده از سوپر اپ‌های ما چه شفافیت‌هایی انتظار دارند؟