نياز به مراكز آزاد و امن داده‌ها در ايران

یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های رقابتی استارت‌آپ‌های ایرانی دسترسی آزاد به داده‌های کاربران است؛ اما این داده‌ها باید در داخل خاک کشور و به بهترین نحو ممکن توسط دولت حفاظت شوند.

نوپانا: جنگی که در دهه پیش از سوی برخی کشورها بر سر محتوا برای اعمال نفوذ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آغاز گردید، در دهه کنونی به جنگی با وسعت جهانی بر سر دسترسی به داده‌های کاربران برای پیش‌بینی و تأثیرگذاری در رفتار آن‌ها تبدیل شده است. نبرد بر سر محتوا و داده‌ها دیگر نه‌تنها توسط دولت‌ها و حکومت‌ها بلکه توسط برخی شرکت‌های قدرتمند آن‌ها نیز ادامه دارد؛ به‌عنوان مثال، آمریکا از طریق شرکت‌های فناورانه قدرتمندش همچون اپل، گوگل، فیسبوک و آمازون در این جنگ جهانی مجازی در پی ایجاد انحصار در تمامی حوزه‌های‌ اصلی محتوا و دسترسی به داده‌های کاربران کشورهای دیگر است.

کشور ما ایران نیز خارج از این جنگ نیست و در حال حاضر روزانه تریلیون‌ها بیت اطلاعات از کشور خارج می‌شوند و حجمی از آن‌ها در دست دشمنان ما قرار می‌گیرند. این اطلاعات می‌تواند برای شناسایی رفتار مردم کشورمان و نقاط قوت و ضعف آن‌ها استفاده شود. سرویس‌های جاگذاری شده اطلاعاتی در برخی اپلیکیشن‌های به ظاهر رایگان خارجی، که این روز‌ها مردم بسیار از آن‌ها استفاده می‌کنند، حجم بزرگی از داده را در اختیار استارت‌آپ‌های خارجی مانند اینستاگرام، فیسبوک و توییتر قرار می‌دهند. این در صورتی است که استارت‌آپ‌های ایرانی رشد چشمگیری داشته‌اند و ما در کشور خودمان می‌توانیم این اطلاعات را حفظ کرده و در جهت مثبت از آن‌ها استفاده کنیم و وظیفه تحقق این امر تنها بر دوش دولت و نهاد‌های تصمیم‌گیرنده در کشور است. مسئولان باید با این حقیقت روبه‌رو شوند که کشور ما تا امروز در این زمینه عقب است و کمترین کاری که در حال حاضر در این جنگ اطلاعاتی می‌توانند انجام دهند راه‌اندازی مراكز آزاد و امن داده‌ها در ايران است.

چین؛ یک الگوی خوب

به گزارش نوپانا، دولت و نظام چین با هشیاری و از طریق حمایت بی‌دریغ و بی‌قید و شرط از استارت‌آپ‌های چینی و کارآفرینان این کشور و همچنین اعمال سیاست‌هایی که شایستگی آن‌ها اکنون ثابت شده است، توانست دیواری عظیم‌تر از دیوار چین، در مقابل نفوذ آمریکا از طریق شرکت‌های اینترنتی‌اش بسازد. در این زمینه می‌توان به قد علم کردن شرکت بایدو در مقابل گوگل، شرکت علی‌بابا در مقابل آمازون و شرکت تنسنت در مقابل فیسبوک اشاره کرد.

اگر دیوار چین در چند سده و با تلاش و مشقت کارگران ساخته شد، دیوار مجازی چین طی یک دهه و با تلاش بی‌دریغ کارآفرینان، متخصصان و مهندسان چینی ساخته شده است. تأثیر این حرکت ملی بر اساس ارزش‌گذاری و مطابق با گزارشی که در پایگاه مجمع جهانی اقتصاد آمده است، شکل‌گیری بیش از ۱۰۸ استارت‌آپ چینی حداقل یک میلیارد دلاری (تک شاخ یا یونیکورن) است. آمارها از آن حکایت دارند که بیش از پنجاه درصد استارت‌آپ‌های میلیارد دلاری جهان در کشور چین قرار دارند. مجموع ارزش این استارت‌آپ‌های میلیارد دلاری چیزی بالغ بر ۴۴۶ میلیارد دلار است و این عدد بیانگر آن است که ارزش استارت‌آپ‌های بزرگ چینی در حال حاضر نزدیک به ارزش کل تولید ناخالص کشور ایران است.

به واقع جایگاه کشور چین در زمینه اقتصاد دیجیتال، خیره‌کننده است. به گزارش پایگاه معتبر ونچربیت، ۲ منطقه پکن و شانگهای در میان ۱۰ اکوسیستم استارت‌آپی برتر دنیا قرار دارند. این موضوع نشان می‌دهد چقدر به مسئله زیرساخت‌ها و قوانین بخصوص حمایت‌های دولتی از این اکوسیستم توجه شده است و دولت این کشور، اهمیت این اکوسیستم را برای پیشرفت اقتصاد دیجیتال به روشنی دریافته است. دولت چین با آگاهی از اینکه برای حمایت از ایجاد این برنامه ملی نیاز به انتقال تجربه فنی و مدیریتی بین‌المللی دارد و با علم بر اینکه این تجربه و دانش، بدون شراکت سرمایه‌گذاران خارجی مجرب امکان‌پذیر نخواهد شد، از طریق سیاست‌گذاری صحیح از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران داخلی در جهت شکل‌گیری و رشد استارت‌آپ‌های چینی در مقابل رقبای آمریکایی آنان حمایت قاطعانه کرده است.

در ایران چه باید کرد؟

در ایران نیز ما می‌توانیم مسیر ثابت‌شده چین را بومی‌سازی و سیاست‌گذاری‌های حمایتی صحیح را پیاده‌سازی کرده و همزمان از داده‌های کاربران ایرانی در این نبرد جهانی حراست کنیم. استفاده از داده‌ها را از ۲ منظر می‌توان مورد بررسی قرار داد:

۱. اقتصادی

بدون شک یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های رقابتی استارت‌آپ‌های ایرانی، دسترسی به داده‌های کاربران و استفاده از آن در جهت بهبود کیفیت خدمات و جلب رضایت کاربران است. این یعنی همان بهره‌مندی اقتصادی از داده‌ها که هنوز در کشورمان در مراحل ابتدایی و در حد استفاده از روش‌هایی مانند ذخیره کوکی‌ها با هدف نشان دادن تبلیغات یا خدمات مورد علاقه کاربران است؛ اما در صورتی که از این داده‌ها در داخل کشور و به بهترین نحو ممکن حفاظت نگردد، این موضوع می‌تواند به تهدید جدی امنیتی تبدیل شود.

۲. امنیتی

با ایجاد تکنولوژی‌های ذخیره‌سازی ابری داده‌ها با استفاده از دستگاه‌های هوشمند همچون تلفن‌های همراه، تبلت و گجت‌هایی مانند ساعت‌های هوشمند و خدمات در ظاهر رایگان اپلیکیشن‌های پرکاربرد، شرکت‌های فناورمحور بزرگ آمریکایی همگی بر جمع‌آوری داده‌های کاربران آمریکایی و دیگر کشور‌های جهان و استفاده از آن‌ها تمرکز کرده‌اند.

تنها راه مقابله با این تهدیدهای فراگیر جهانی، حمایت بدون قید و شرط از استارت‌آپ‌های داخلی و کمک به این استارت‌آپ‌ها در نگهداری داده‌های کاربرانشان در مراکز امن داده‌ها در داخل کشور است. لازم است تا از طریق همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شورای عالی فضای مجازی، مراجع قانون‌گذاری و بخش خصوصی (استارت‌آپ‌های موفق و سرمایه‌گذاران متعهد) مراکز امن و آزاد داده‌ها را تأسیس کنیم و تمامی استارت‌آپ‌ها را مقید کنیم که داده‌های خود را در این مراکز متمرکز نمایند و از طریق قوانین حاکمیتی، دسترسی افراد و شرکت‌های غیر ذی‌صلاح به این داده‌ها قطع گردد. این وظیفه دولت و حاکمیت است که از داده‌های کاربران ایرانی در مقابل هرگونه استفاده غیر مشروع و غیر قانونی حفاظت شود.

(همچنین بخوانید: چه اطلاعاتی از ما در اینترنت جمع‌آوری می‌شوند؟)

چرا باید از داده‌های کاربران حفاظت کرد؟

از نکاتی که درباره داده‌ها می‌توان به آن توجه کرد دسته‌بندی داده‌ها به ۲ دسته ایستا و پویا است. داده‌های ایستا مانند «نام و نام خانوادگی، آدرس، شماره موبایل و ...» و داده‌های پویا شامل داده‌های مربوط به رفتار کاربر مانند «تعاملات، مبادلات، رفت‌وآمدها و ...» است که هم‌اکنون مورد استفاده شرکت‌های بزرگ بین‌المللی قرار می‌گیرد. داده‌های ایستا مشهود هستند چون خود کاربر باید این داده‌ها را آگاهانه وارد کند؛ اما داده‌های پویا که اتفاقا داده‌های خطرناک‌تری هستند، معمولا مشهود نیستند چون کاربر معمولا متوجه نیست که چه داده‌ای از رفتار خود را منتشر می‌کند. علاوه بر این، ترکیب این‌ داده‌ها و در کنار هم قرار دادن آ‌‌ن‌ها، رسیدن به سطوح ارزشمندتری از آگاهی مانند اطلاعات، دانش و خرد (Information, Knowledge, Wisdom) را ممکن می‌سازد که الگوی آن از درک بسیاری از کاربران خارج است. در این زمینه می‌توان به همان الگوریتم‌هایی اشاره کرد که می‌توانند الگوی رفتاری ما را استخراج کنند.

معمولا این الگوها از اپلیکیشن‌هایی می‌توانند استخراج شوند که ما دائما با آن‌ها در ارتباطیم؛ مانند شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها، ایمیل‌ها، سرویس‌های هوشمند حمل‌ونقل و غیره. این موارد باید نگرانی‌هایی جدی را برانگیزانند زیرا این اپلیکیشن‌ها در ایران عمدتاً خارجی هستند؛ مانند اینستاگرام که به عنوان مثال از میزان توقف کاربر بر هر عکس، علاقه‌مندی‌های او را پیدا می‌کند یا فیسبوک که به عنوان مثال قادر است با تحلیل تنها ۳۰۰ لایک کاربر، الگوی رفتاری او را بشناسد یا حتی در تعیین سرنوشت انتخابات‌ مؤثر باشد!

این یک جنگ است

قید نگهداری و حفاظت از داده‌ها در داخل کشور نه تنها اصولی و ضروری است بلکه باعث می‌شود شرکت‌های خارجی در صورت عدم همراهی با این شرط و قانون ملی عملا وارد بازار ایران و رقابت مستقیم با استارت‌آپ‌های داخلی نشوند. این همان سیاستی است که در کشور چین با موفقیت پیاده‌سازی شد و از نتایج آن، پیروزی شرکت‌های بزرگ چینی در مقابل رقبای آمریکایی است.

همانطور که آمریکایی‌ها با گوگل، اپل، فیسبوک و .... به جنگ اطلاعاتی با دنیا می‌روند ما هم باید با دیجی‌کالا، کافه بازار، دیوار و سایر استارت‌آپ‌های موفق کشورمان به این جنگ با وسعت جهانی وارد شویم.

(همچنین بخوانید:‌ استارت‌آپ‌ها در خط مقدم جنگ اقتصادی)

دولت باید دست به کار شود

بدون شک کشوری مانند چین به پشتوانه دولت، حاکمیت و تدوین سیاست‌های حمایتی توسط نهاد‌های تصمیم‌گیرنده توانست از داده‌های کاربران خود در مقابل ابرقدرت‌هایی همچون آمریکا حراست کند. در ایران نیز این وظیفه به عهده دولت و نهاد‌های قانون‌گذار است. دولت باید به فکر راه‌اندازی مراکز امن داده با دسترسی آزاد باشد و استارت‌آپ‌های ایرانی را تشویق به استفاده از مراکز داده‌های داخلی کند. با این کار هم داده‌های کاربران ایرانی در کشور حفظ می‌شوند و هم استارت‌آپ‌های ایرانی با استفاده از داده‌های ذخیره شده می‌توانند با سرعت بیشتری نسبت به قبل پیشرفت کنند.

از دیدگاه امنیتی نیز همان‌طور که گفته شد، با وجود مراکز امن داده‌ها در داخل کشور و با قانون‌گذاری مناسب، از یک پنجره واحد می‌توان برای مراکز امنیتی و انتظامی جهت مقابله با جرم، جنایت، جاسوسی، تروریسم، قاچاق و مواردی از این دست، دسترسی‌های لازم را (مشابه آنچه که دستگاه‌های امنیتی سایر کشورها مانند آمریکا در کشور خود دارند) در داخل کشور به وجود آورد. با وجود رشد و موفقیت تحسین‌برانگیز استارت‌آپ‌های داخلی، هنوز بعضی از حوزه‌های اصلی رقابت مانند خدمات مبتنی بر نقشه، سرویس ایمیل، موتور جست‌وجو، پیام‌رسان، شبکه اجتماعی و ... در دستان استارت‌آپ‌های خارجی مانند تلگرام است؛ از این رو معتقدیم بسیاری از حاشیه‌سازی‌های داخلی برای اکوسیستم استارت‌آپی‌ کشور، به صورت مستقیم و غیر مستقیم به رقبای جهانی کمک می‌کند که می‌خواهند مابقی حوزه‌ها را نیز از آن خود کنند. دنیای دیجیتال با شتاب باورنکردنی در حال گسترش است و باید هشیار باشیم که ابعاد جنگ‌ها دیگر تنها نظامی و اقتصادی نیست؛ بلکه جنگ مجازی، جنگ داده‌ها و محتوا نیز هست.

(همچنین بخوانید: حمایت از توانمندی‌های داخلی یا واگذاری میدان به دشمن؟)