اشتغال‌زایی میلیونی با سرمایه‌گذاری خارجی در استارت‌آپ‌ها

ورود سرمایه‌های خارجی باعث دست‌یابی به بازار‌های جدید و رشد صادرات غیرنفتی کشور می‌شود‌.

 نوپانا: شکل‌گیری کسب‌وکارهای نوپا، ظرفیت‌های جدیدی برای شکوفایی و توسعه اقتصادی فراهم می‌کند. کمک به رشد این استارت‌آپ‌ها، می‌تواند به عنوان یکی راه‌های مناسب در سرعت بخشیدن به فرآیند توسعه اقتصادی هر کشور مطرح شود. این کسب‌وکارها برای رشد سریع‌تر، به بسترها و زمینه‌هایی متعددی از جمله سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی هوشمندانه و هدفمند نیاز دارند. در همین راستا با دکتر عبدالرضا بهادری‌فرد، معاون توسعه صنعت و اعتباربخشی سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت‌وگو کردیم تا ابعاد مختلف عملکرد کسب‌وکارهای نوپا را بررسی کرده و با نقش سرمایه‌گذاری خارجی در پیشرفت آنها، آشنا شویم‌:

نوپانا: از نظر شما كسب‌وكارهاي نوپا چه نقشي در شکوفایی اقتصادی و بهره‌وري کشور دارند؟

استارت‌آپ‌ها که با مزیت کم بودن هزینه اولیه سرمایه‌گذاری در ‌جهان شکل گرفته‌اند، در ایران هم به همین دلیل با استقبال زیادی از سوی جوانان خوش‌فکر و خلاق مواجه شده‌اند؛ معیار همیشگی در شناخت استارت‌آپ‌ها، ایده‌های خلاقانه و کم‌‌هزینه در آغاز یک کسب‌وکار است‌.

وجود یک صنعت حمایتی مانند «صنعت کارآفرینی و سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها» شاید بتواند در کشورمان فضایی را ایجاد کند که شرکت‌هایی با سرمایه‌های در گردش میلیاردی با فوران ایده‌ها و خلاقیت‌های خود هم ‌کسب‌وکارهای موفقی ‌راه‌اندازی کنند و هم به بهبود شرایط شغلی کشور کمک کنند‌.

نوپانا: ورود سرمايه‌گذاران خارجي به عرصه استارت‌آپ‌ها چه تأثيري در توسعه اقتصادي كشور دارد و چه نوع سرمايه‌گذاري خارجي در این زمینه مناسب‌تر خواهد بود؟

استارت‌آپ‌ها هم مانند هر ‌کسب‌وکاری با ورود سرمایه‌گذار و حمایت‌های مختلف، موفقیت‌های بیشتری را به دست می‌آورند‌. استارت‌آپ‌های موفق می‌توانند علاوه بر بالابردن رقم سرمایه در گردش خود، میلیون‌ها شغل ایجاد کنند‌.

در بیشتر این مشاغل، نسبت سرمایه‌ای که از جانب بازار سرمایه یا سرمایه‌گذاران خطرپذیر جذب شده است، در برابر ارزش تجاری آن‌ها کمتر از 10 درصد است‌. به همین دلیل حتی در اوج بحران اقتصادی دنیا که اغلب صنایع گرفتار رکود بودند، استارت‌آپ‌های نوآورانه روندی رو به رشد داشته‌اند‌.

عملاً همه دولت‌ها علاقه‌مند به جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI) هستند که این امر می‌تواند به ایجاد اشتغال، ورود فناوری‌های جدید و افزایش درآمدهای مالیاتی دولت منجر شود‌. FDI از طریق گسترش فناوری‌های جدید و افزایش مهارت‌هاي نيروي انسانی بر بهبود بهره‌وری تأثیرگذار بوده و علاوه بر این، ورود سرمایه‌های خارجی می‌تواند دست‌یابی به بازار‌های صادراتی را به کمک سرمایه‌گذاران همان کشور تسهیل کرده و سبب رشد صادرات غیرنفتی کشور شود‌.

(در این رابطه همچنین بخوانید: استارت‌آپ‌ها، پیشران اصلی اقتصاد هستند)

براي تحقق اين امر سیاست‌ها و قوانین كشور، بايد از جذب سرمايه‌گذار حمايت كند‌. در این راستا اطلاع‌رسانی و تبلیغات مناسب در سطح جهان در خصوص تأمین امنیت سرمایه برای سرمایه‌گذاران خارجی نيز حائز اهميت است‌. از طرف دیگر، فقدان مطالعات امکان‌سنجی و ارزیابی‌های فنی و اقتصادی دقیق و تحلیل‌های مناسب اقتصادی، سبب می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی، رغبتی به سرمایه‌گذاری پیدا نکنند‌. این مشکل به نداشتن اطلاعات کافی از جزئیات هزینه‌ها و درآمدهای طرح و همچنین فقدان ترجمه مناسب به زبان‌های مختلف و الگوهای نگارش استاندارد جهانی برمی‌گردد‌.

لازم به ذکر است که نخستین جرقه‌های آغاز فعاليت استارت‌آپ‌ها در روزهایی زده شد که کشورمان زیر شدیدترین و ظالمانه‌ترین تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت‌. استارت‌آپ‌های بزرگ و موفق ایرانی که به لطف ایده‌های جوانانی ایجاد شده که به دلیل تخصص و قابلیت‌های خود این فرصت را هم داشته‌اند تا در صدها شرکت بین‌المللی و مشهور اروپایی و امریکایی کار کنند، اما به رغم همه مشکلات، فشارها و محدودیت‌ها، در داخل کشور ماندند و با آموختن از تجربیات موفق داخلی و خارجی، کسب‌وکار خود را به راه‌اندازی کردند‌. هیچ‌کدام از این شرکت‌ها سرمایه‌گذار خارجی نداشته‌اند و همه موفقیت آن‌ها مدیون تلاش و نوآوری بنیان‌گذاران‌شان و سرمایه داخلی بوده است‌.

حال این که اگر حمایت‌های مختلفی مانند ورود سرمایه‌گذاران متخصص را به این حوزه چاشنی کار استارت‌آپ‌ها شود بدون شک شاهد تحول شگرفی در این زمینه خواهیم بود، اما چرایی حمایت از استارت‌آپ‌ها بسیار مهم است‌. تأمین سرمایه به همراه همه تجهیزات و امکانات و مدیریت آن براي کسب‌وکارهاي نوپا، هزینه فراوانی دارد و بدون شک حمایت‌کننده‌هایی باید به کمک استارت‌آپ‌ها بشتابند‌. در هیچ جای دنیا دولت‌ها حامی استارت‌آپ‌ها نیستند و نمی‌توان انتظار داشت که هزینه رشد استارت‌آپ‌ها را دولت‌ها پرداخت کنند‌.

(همچنین در این زمینه بخوانید: اعطای وام به شرکت‌های دانش‌بنیان «خیانت» است)

 نقش دولت‌ها در جهان در این‌گونه مشاغل به این صورت است که شرایط رشد ‌کسب‌وکارها و زمینه پیشرفت آن‌ها را فراهم می‌کنند که بیشتر شامل قوانینی در راستای بهبود فضای ‌کسب‌وکارهاست. در همه جای دنیا و از جمله کشورمان، شرکت‌های شتاب دهنده، حامیان اصلی استارت‌آپ‌ها هستند‌. شرکت‌های شتاب‌دهنده به مفهوم واقعی، شتاب‌دهی و بالابردن میزان رشد استارت‌آپ‌ها را بر عهده دارند‌.

 خوشبختانه در کشور ما هم شتاب‌دهنده‌های خصوصی همزمان با اوج گرفتن موج استارت‌آپی، فعال شده‌اند‌‌. تأمین سرمایه اندک، ارائه امکانات عمومی نظیر فضای کاری و زیرساخت‌های فنی و همچنین حمایت‌های حقوقی و قانونی از مهم‌ترین خدماتی است که در این مراکز ارائه می‌شود‌.

نوپانا: به نظر شما، جذب سرمایه‌گذار خارجی برای استارت‌آپ‌ها، چقدر می‌تواند در انتقال دانش فنی و مدیریتی روز دنیا به کشورمان مؤثر باشد؟

سرمایه‌گذاری خارجی باید به شرط ورود تکنولوژی به کشور صورت گیرد و شرط مهم‌تر از آن، ورود سیستم‌های نوین مدیریتی است‌. یکی از فواید مشارکت اقتصادی با کشورهای توسعه یافته، بهبود سیستم مدیریت داخل از طریق انتقال دانش و تجربه مدیریتی آنهاست‌. جلب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند موجب اصلاح نظام مدیریتی و تبادل تجربیات اقتصادی و انتقال دانش و فناوری جدید شود.

این دو شرط اصلی برای ورود سرمایه‌گذاری خارجی است. موضوع مشارکت و سرمایه‌گذاری خارجی در ادبیات این روزها رواج پیدا کرده و اغلب ورود سرمایه به کشور را مثبت می‌دانند اما این موضوع بسیار مهم، جزئیاتی دارد که خیلی در رسانه‌ها و محافل عمومی مورد توجه قرار نگرفته است‌.

انتقال تکنولوژی و فنون مدیریتی نوین همراه با ورود سرمایه به کشور امری ضروری است و سرمایه‌گذاری خارجی در کشورها باید به صورتی باشد که کشور پذیرنده سرمایه، بعد از یک دوره مشخص بتواند. کشورهای در حال توسعه برای ایجاد اشتغال، رونق اوضاع اقتصادی و دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی پایدار با کمبود منابع در سرمایه‌گذاری مواجه هستند‌.

این کشورها با جذب سرمایه‌های خارجی به ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت بهره‌گیری از فرصت رشد و توسعه می‌پردازند‌. بهره‌گیری از فناوری و دانش روز ناشی از سرمایه‌گذاری خارجی، منجر به گذار کشور از مرحله توسعه‌نیافتگی به توسعه یافتگی می‌شود.

مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی و جذب سرمایه‌های خارجی در فعالیت‌های تولیدی و صنعتی از مهم‌ترین روش‌های تأمین منابع لازم برای پیشرفت کشورهای در حال توسعه است به همین دلیل سرمایه‌گذاری خارجی یکی از ابزارهای اصلی توسعه محسوب می‌شود.

در مورد مزایای سرمایه‌گذاری خارجی معمولا مواردی چون دست‌یابی به منابع مالی جدید، ایجاد اشتغال، انتقال دانش مدیریت و فناوری و دستیابی به بازارهای جدید ذکر می‌شود؛ اما علاوه بر همه این موارد، سرمایه‌گذاری خارجی در فضای داخلی کشور می‌تواند دو نقش منحصر به ‌فرد ایجاد کند؛ اول بهبود فضای کسب‌وکار داخلی و دوم پیوند بیشتر با اقتصاد جهانی‌.

نوپانا: جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای کسب‌وکارهای نوپا چقدر می‌تواند به تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کمک کند؟

براساس سرفصل‌های تعیین شده از جانب مقام معظم رهبری ما باید اقتصادی درون زا و برون‌گرا را در دستور کار خود قرار دهیم‌. این موضوع بدان معناست که اقتصاد مقاومتی باید ضمن تکیه بر توانایی‌های داخلی به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی و حضور تجار و بازرگانان دیگر کشورها در زیرساخت‌های اقتصادی کشور باشد‌.

دستیابی به این هدف زمانی امکان‌پذیر است که جاذبه‌های برنامه‌های ما از دافعه‌های آن بیشتر باشد و ما توانسته باشیم زمینه را برای رقابت‌ بخش خصوصی فراهم کنیم‌. برهمین اساس است که می‌گویم ما در ابتدا باید دافعه حضور تجار ایرانی در طرح‌های اقتصادی کشور را از بین ببریم و پس از آن به دنبال جذب سرمایه‌گذاران خارجی باشیم‌.

ایران پتانسیل و ظرفیت‌های بسیار زیادی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی دارد که می‌توان از آن سود جست‌. علاوه بر این نیروی کار ورزیده و توانمند هم در کشور ما بسیار ارزان است‌. در ایران مواد خام با قیمتی بسیار نازل در اختیار سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرد تا به تولید کالای موردنظر خود اقدام کنند و در نهایت به جهت موقعیت استراتژیک کشورمان در منطقه و جهان کالای تولید شده با سهولت بیشتری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد که برای یک سرمایه‌گذار موضوعی بسیار مهم و حیاتی است‌.

اجرای این سیاست هم زمانی امکان‌پذیر است که ما به سیستم مدیریتی کشور و سطوح آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم‌. امروزه بسیاری از کشورهای جهان با جذب سرمایه‌های خارجی سعی در تغییر روند اقتصاد داخلی کشور خود دارند زیرا تمامی فعالان حوزه اقتصاد بر این باورند که سرمایه‌گذاری خارجی به خصوص در دانش و تکنولوژی می‌تواند در توسعه اقتصادی کشورها تأثیر بگذارد‌.

کشورها با استفاده درست از این فرصت می‌توانند موجب اشتغال‌زایی، توسعه‌چرخه اقتصادی، افزایش کیفیت محصولات داخلی و ایجاد بازارهای خرید خارجی شوند اما متأسفانه در بسیاری از موارد کشورها به جای سرمایه‌گذاری در زمینه تکنولوژی و ورود آن، به واردات کالا می‌پردازند که همین امر یکی از دلایل تضعیف صنعت تولید و صادرات محسوب می‌شود‌.

(همچنین درباره این موضوع بخوانید: «دیوار»ی که از مرزها فراتر می‌رود و استارت‎آپ‌ها بخشی از اقتصاد مقاومتی)

سرمایه‌گذار خارجی به دنبال محلی امن برای سرمایه‌گذاری است که بتواند هم مصرف داخلی را برطرف سازد و هم صادرات خود را به سهولت انجام بدهد‌. اقتصادی که مقاوم باشد می‌تواند مصرف داخلی را حفظ کند و اگر بازار خارجی را از دست داد، با پیش‌بینی انجام شده آن را با بازارهای موازی جایگزین کند‌. لذا اقتصاد مقاومتی، از سرمایه‌گذاری خارجی استقبال می‌کند و این نوع سرمایه‌گذاری را مانع تحقق مفهوم استقلال نمی‌داند‌.

همچنین درباره ارتباط اقتصاد مقاومتی با اقتصاد جهانی باید در نظر داشته باشیم که در توسعه اقتصادی بحث برون‌گرایی و ارتباط با اقتصاد جهانی مطرح است‌. در واقع تولیدی صورت می‌گیرد که هم مصرف داخلی دارد و هم مصرف خارجی، که همان نگاه برون‌نگری را در برمی‌گیرد‌. با حفظ تولید داخلی باید بازارهای خارجی را جلب کرد تا تولید را از طریق ایجاد بازار جدید استمرار دهیم.

نوپانا: پيشنهاد شما براي كسب‌و‌كارهاي نوپا در رقابت با شركت‌هاي چند مليتي كه قصد ورود به بازار داخلي را دارند چيست؟

خدمات ارائه شده از طرف كسب‌و‌كارهاي داخلي بايد بتواند با خدمات مشابه خارجي رقابت كند و توقعات مردم را برطرف سازد. همان‌طور كه گفته شد، شرکت‌های شتاب دهنده، حامیان استارت‌آپ‌ها هستند‌. شرکت‌های شتاب‌دهنده به مفهوم واقعی، شتاب‌دهی و بالابردن میزان رشد استارت‌آپ‌ها را بر عهده دارند‌.

استارت‌آپ یک سازمان کوچک دانش بنیان است که با هدف یافتن یک مدل کسب‌وکار تکرارپذیر و مقیاس‌پذیر برای ورود و تسخیر بازار فعالیت می‌کند‌. سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها، از ابزارهای مهم برای بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های این نوع کسب‌وکارها است. با این اقدام شرکت‌های داخلی قدرت ایستادگی در برابر فشارهای رقبای خود را پیدا می‌کنند‌. باید تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم. برخی از شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات، برای رقابت با شرکت‌های خارجی، حدود ۲ سالی است که به سراغ ‌راه‌اندازی و تقویت استارت‌آپ‌ها رفته و یا مراکز نوآوری ‌راه‌اندازی کرده‌اند.

اگر نیروهای متخصص، مجرب و صاحب ایده در این حوزه، حمایت نشوند، این افراد یا کارمند شرکت‌های بین‌المللی می‌شوند و یا زمینه مهاجرت آنها به کشورهای قدرتمند برای کار در شرکت‌های بین‌المللی فراهم می‌شود‌. شرکت‌های فعال بین‌المللی با پرداخت‌های مناسب، سیستم مدیریتی پیشرفته و تجربیات چندین دهه، صنعت ما را در بخش‌های مختلف به خصوص سرمایه انسانی تهدید می‌کنند‌.

شرکت‌های داخلی با ورود مجموعه‌های بین‌المللی، نمی‌توانند همانند گذشته فعال باشند و احتمالاً از محدوده فعالیت آنها کاسته خواهد شد‌. بنابراين نبايد اجازه دهیم تا شرکت‌های فعال داخلی، کوچک و ناتوان شوند‌. مسئولان و دست اندرکاران باید با اقدامات سنجیده و برنامه‌ریزی صحیح، زمینه توسعه شرکت‌های داخلی را فراهم کنند‌. دولت بايد راه ورود و حضور شرکت‌های بین‌المللی فناوری اطلاعات را به داخل کشور مرحله به مرحله و با درایت و هوشمندی باز کند، در غیر این صورت، بخش عمده‌ای از بازارهای داخلی در اختیار رقبا قرار می‌گیرد‌. همچنين بايد حمایت و پشتیبانی از تغییر وضعیت موجود شرکت‌های داخلی صورت پذيرد تا بتوانند متناسب با این پدیده نوظهور، خود را تغییر دهند و حضوری موفق در بازارهای داخلی و حتی منطقه‌ای و بین‌المللی داشته باشند‌. بدين وسيله هم شرکت‌های داخلی می‌توانند خود را به‌روز و توانمند کنند، هم کشور از حضور خارجی‌ها منتفع می‌شوند‌.

(درباره این موضوع بیشتر بخوانید: لزوم رفع موانع بر سر راه استارت‎آپ‎ها)

همچنين بايد توجه داشت كه مشابه اتفاقی که برای صنعت خودرو افتاد، (و تعرفه‌های بسیار بالایی اعمال شد) کاری نکنیم که شرکت‌های بین‌المللی امکان حضور در کشور را نداشته باشند. باید مراقب باشیم این اشتباه در صنعت فناوری اطلاعات، تکرار نشود.

لازم است مراکز تحقیق و پژوهش در شرکت‌های داخلی توسعه پيدا كند‌. توسعه این‌گونه مراکز، لازمه انتقال دانش و تکنولوژی است و باید در این زمینه اقدامات جدی انجام گیرد‌. اگر مراکز تحقیق و پژوهش در شرکت‌های داخلی نهادینه‌شود، آرام‌ آرام پیشرفت می‌کنیم و به اهداف خود دست خواهیم یافت‌. ارتقای کیفیت محصولات و امکان مشارکت با شرکت‌های خارجی نيز مهم است و تعامل بیشتر با شرکت‌های بین‌المللی قبل از حضور جدی آنها در ایران و تقویت شرکت‌های بزرگ داخلی، دو اقدام مهمی است که باید انجام شود‌.

از طرفي شرکت‌های بین‌المللی، ذائقه‌سنجی شرکت‌های داخلی را ندارند و شرکت‌های داخلی باید قدر این فرصت را بدانند‌. توصیه ديگر اين است كه از راهکارهای مقطعی، غیراصولی و غیرکارشناسی برای مقابله با وضعیت پساتحریم در صنعت فناوری اطلاعات، هرگز استفاده نشود.

همبستگی صنفی نيز موضوع مهم دیگری است که باید مورد توجه شرکت‌های داخلی قرار بگیرد‌. صنف فناوری اطلاعات، از صنف‌های رو به رشدی است که نیاز به تقویت بیشتر دارد‌.

 مشارکت شرکت‌های داخلی در حوزه صنف فناوری اطلاعات با مجموعه‌های بین‌المللی نيز حائز اهميت است‌. برخی از شرکت‌های فناوری اطلاعات داخلی به این موضوع مهم پرداخته‌اند اما سایر شرکت‌های این حوزه، از آن غافل هستند‌.

نوپانا: اگر مصداقی‌تر به موضوع بپردازیم، استارت‌آپ‌ها چگونه می‌توانند در توسعه اقتصادی کشور تأثیرگذار باشند؟

با عنایت به اینکه رئیس جمهور محترم مسئله اشتغال را مهم‌ترین نیاز کشور اعلام کرده است و اگر ایجاد اشتغال را به عنوان موتور محرک توسعه اقتصادی کشور بدانیم، باید حمایت از استارت‌آپ‌ها و ‌کسب‌وکارهای نوپا را در اولویت قرار دهیم. استارت‌آپ‌ها به‌منظور برطرف‌ کردن خلأهای موجود در اقتصاد، با ارائه راهکارهای خلاقانه یا از طریق ارائه راه‌حل‌هایی به‌منظور ساده‌سازی فعالیت‌های زمان‌بر و پیچیده، به رشد اقتصاد کمک شایانی می‌کنند‌.

این راهکارها در کشورهای در حال توسعه‌ای که مدیران وبرنامه‌ریزان اقتصادی آنها در تلاش هستند تا فقر را از میان برداشته و سرمایه‌ای پایدار ایجاد کنند تأثیر به مراتب بیشتری خواهد داشت‌.

هیچ شکی نیست که ساختارهای تجاری، اجتماعی، سیاسی و قانونی جوامع، نقشی اساسی در پیشرفت اقتصاد یک جامعه دارد. در این راستا، استارت‌آپ‌ها نیز به‌عنوان ابزارهای جدید، با تأثیرگذاری روی ساختارهای یادشده می‌توانند تغییرات مثبت زیادی در اقتصاد جوامع ایجاد کنند. استارت‌آپ‌ها، به دنبال راهی برای شکل دادن به کسب‌وکار خود هستند، تا با استفاده از محصولات و خدمات نوآورانه‌شان کسب سود کنند‌.

نوپانا: کارآفرینی و نوآوری از خلأهای جدی نظام آموزشی کشور هستند‌. به نظر شما در این خصوص چه اقداماتی باید انجام شود؟

به نظر من برای رفع این مشکلات در نظام آموزشی، شش اقدام باید انجام شود. نخست باید در حوزه‌های علم و فناوری و نوآوری، همکاری با مراکز علمی معتبر بین‌المللی را توسعه دهیم. همچنین مراكز نوآوري در دانشگاه‌ها جهت شتاب‌دهي به ايده‌هاي دانش‌بنيان و كارآفرين و توسعه كسب و كارهاي نوپاي دانشجويان، راه‌اندازي شود. پرداخت وام با هدف کارآفرینی به دانشجویان و تأسیس انجمن کارآفرینی در دانشگاه‌ها، راه‌حل مناسب دیگری که توصیه می‌شود.

از سوی دیگر برگزاري دوره‌هاي كارآفريني مدون براي دانشجويان و دانش‌آموزان سطوح مختلف، تأثیر بسیار زیادی در افزایش بازدهی نظام آموزشی کشور خصوصاً در حوزه کارآفرینی خواهد داشت. حضور فعال و بازديدهاي دوره‌اي دانش‌آموزان و دانشجويان از مراكز صنعتي كشور نیز می‌تواند آمادگي لازم جهت حضور در عرصه‌هاي شغلي و اجتماعي را به آنان بدهد.