استارت‌آپ‌ها مسیر جدید اقتصاد ایران

مشکلات ریز و درشت در جوامع مختلف به‌ویژه در حوزه اقتصاد سبب شد تا مفهومی جدید در ایجاد یک کسب‌وکار به وجود آید. این مفهوم استارت‌آپ نامدارد.

نوپانا به‌ نقل از آفتاب‌یزد: شاید تا به‌حال واژه استارت‌آپ را شنیده باشید اما دید مناسبی از این واژه در ذهنتان شکل نگرفته باشد؛ به راستی این واژه به چه معناست؟

 موسس و مدیرعامل کمپانی واربی پارکر، استارت‌آپ را این چنین تعریف می‌کند: «استارت‌آپ یک کمپانی نوپا است که راه‌حلی نوین را برای یک مسئله ارائه می‌کند؛ در حالی که تضمینی برای موفقیت کمپانی از طریق راه حل ارائه شده وجود ندارد.»  به عنوان توضیح بیشتر باید گفت که حتی مدل کسب‌وکارشان مشخص نیست و بازار هدفشان نیز در حد فرض است.

اما همین ایده های فرضی و در برخی مواقع غیر واقعی و غیر منطقی توانسته آنچنان اثری در حوزه‌های مختلف از جمله فناوری بگذارد که بسیاری از شرکت‌های بزرگ به عنوان منابع درآمدی قابل توجه، سرمایه‌گذاری‌های زیادی در این زمینه انجام داده‌اند. این کسب‌وکارها در صورت گذر از چالش‌ها و یافتن راه خود، در بسیاری موارد بعد از تبدیل‌شدن به شرکتی دانش‌بنیان و وارد‌شدن به مرحله رشد و بلوغ، خود را در میان شرکت‌های کوچک و متوسط می‌بینند.

دلیل اصلی توجه کنونی به این شکل از شرکت‌ها، موفقیت‌های چشمگیری بوده که توسط آنها کسب شده است. خدمات گوگل یا فیس‌بوک که جزئی از زندگی روزمره بسیاری از مردم جهان شده است، برآمده از استارت‌آپ‌های کوچک محلی یا دانشگاهی بوده که ناگهان به بزرگ‌ترین شرکت‌های دنیا تبدیل شده است. موفقیت شرکت‌هایی که از یک گاراژ خانگی آغاز شده‌اند و اکنون به دستاوردی عظیم بدل گشته‌اند استارت‌آپ‌ها را بیش از همیشه بر سر زبان‌ها انداخته‌اند.

جلب توجه و از طرفی تعجب بسیاری سبب شد جرقه ایجاد کسب‌وکاری با حداقل امکانات در ذهن بسیاری دیگر نیز زده شود. بررسی مجله هاروارد بیزینس نشان می‌دهد که بخش فناوری اطلاعات در تمام اقتصادهای بزرگ و درحال رشد جهان، درحال پیشی‌گرفتن از بخش‌های سنتی و متداول اقتصاد؛ مانند معدن، صنایع و کشاورزی است و در کشوری چون آمریکا از تمامی این صنایع پیشی گرفته است. به عنوان نمونه‌‌ای دیگر در گزارشی که توسط شبکه خدمات حرف‌های بین المللی (pwC) منتشر شد، پیش‌بینی شده که تنها در بخش فناوری، استارت‌آپ‌های استرالیایی می‌توانند درآمدی بالغ بر ۱۰۹ میلیارد دلار یا چهار درصد از جی‌پی‌دی (GDP) این کشور را ایجاد کنند و تا سال ۲۰۳۳ بیش از ۵۴۰ هزار شغل ایجاد کنند. در ایران نیز براساس گزارش اکونومیست دیجی کالا، آپارات و کافه بازار براساس «گزارش استارت‌آپ جهانی» سه شرکت اینترنتی بزرگ و برتر ایران معرفی شدند که ارزش میلیون دلاری دارند.

حمایت از استارت‌آپ ، چرا؟

بر این اساس با توجه به شرایط ایران می‌توان دلایل متعددی برای منطقی دانستن حمایت از استارت‌آپ‌ها را از جمله این موارد برشمرد: پیوند استارت‌آپ با خلق دانش و اثر آن، بر فرآیند توسعه کشور؛ کمک به انتقال و بومی‌سازی دانش و فناوری؛ متنوع‌سازی زمینه‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی؛ سرمایه‌گذاری جهت رشد سرمایه و منابع انسانی کشور در حوزه های دانش بنیان؛ قدرت و امکان رشد بالا و سریع استارت‌آپ‌ها در قیاس با سایر بخش ها؛ نشر فرهنگ خلاقیت، ابتکار و نوآوری و تقویت فرآیند تجاری‌سازی و تبدیل دانش به محصول دارای ارزش اقتصادی بالا؛ کاهش سطح بیکاری میان جوانان، مشارکت عمومی در حل مسئله اشتغال، رشد و تولید فرصت‌های شغلی در کشور و مواردی بسیار زیاد دیگری که می‌تواند بسیاری از مشکلات کشور را حل کنند.

(همچنین بخوانید:‌ تشکیل کارگروه حقوقی با هدف حمایت از استارت‌آپ‌ها در اولویت است)

چالش‌های استارت‌آپی

اما با همه این مزیت‌ها استارت‌آپ‌ها همواره و در همه جای دنیا با چالش‌هایی روبه رو هستند که براساس گزارش مجله فوربز نرخ شکست آنها را در حدود ۹۰ درصد قرار داده است. شاید بتوان عمده مشکلی که اکثر استارت‌آپ‌ها با آن مواجه هستند را یافتن سرمایه‌گذار معرفی کرد. در حقیقت رشد سریع و نوید بازگشت سرمایه چندصد درصدی از یک‌سو استارتاپ‌ها را برای سرمایه‌گذاری جذاب می‌کند، اما از دیگر سو این عدم قطعیت و پیچیدگی، سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها را سخت می‌کند و نیاز به شناختی دقیق از ماهیت و چگونگی کارکرد استارتاپ‌ها را الزامی می‌کند، از این رو بسیاری از سرمایه‌گذاران معمولی به این حوزه ورود نمی‌کنند.

شاید در ایران نیز این مشکل بسیار پیچیده تر باشد. اما مقایسه وضعیت ایران با برخی از کشورهای منطقه مانند امارات متحده عربی نشان‌دهنده این است که علی‌رغم پتانسیل‌های موجود در ایران، در زمینه سرمایه‌گذاری بسیار ضعیف‌تر از آنها عمل شده است. به عنوان مثال براساس گزارش بلومبرگ تنها یکی از شرکت‌های فعال در امارات متحده عربی در زمینه تجارت الکترونیک (Noon.com) توانسته در سال ۲۰۱۶، یک میلیارد دلار سرمایه جذب کند. در ایران اما آمار دقیقی از سرمایه‌گذاری در این زمینه وجود ندارد.

هرچند افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان اتاق ایران در گفت و گو با « صدا» می‌گوید: «استارت‌آپ‌ها در ایران خوب حمایت می‌شوند. این شرکت‌ها حمایت‌های دولتی خوبی دارند. تسهیلات و وام‌های مختلفی داده می‌شود ولی شرایط، شرایط ساده‌ای نیست. چون بروکراسی خاص خود را دارد.» او ادامه می‌دهد: «شرکت‌های استارت‌آپ ایرانی امکان پیشرفت در کشور را دارند. معمولا در خارج از کشور بیشتر شرکت‌های وی‌سی سرمایه‌گذاری می‌کنند. صاحبان شرکت‌های بزرگ در این طرح‌ها مشارکت کرده و سرمایه‌گذاری می‌کنند. از این طریق استارت‌آپ‌ها کسب‌وکار را یاد می‌گیرند.»

به هر حال استارت‌آپ‌ها ریسک بالایی داشته و امکان عدم موفقیت آن‌ها نیز بالاست. شرکت‌های بزرگ، چندین شرکت کوچک را تحت پوشش قرار می‌دهند. هم کسب‌وکار را به آنها یاد می‌دهند و هم بازار را برای آنها فراهم می‌کنند. در خارج از کشور این استارت‌آپ‌های تحت پوشش اگر تعدادی مشکل پیدا کنند، هیچ مشکلی برای صاحب ایده پیش نمی‌آید. اما شرکت‌های دیگر موفق خواهند شد و شرکت نیز سود خود را می‌کند.».

در همین رابطه شهاب جوانمردی به عنوان یکی از سرمایه‌گذاران حوزه استارت‌آپی درباره حجم سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته در بازار استارت‌آپی کشور در گفت‌وگویی با تسنیم بیان کرد: «با توجه به اینکه بازارهای استارت‌آپی به شدت در حال رشد هستند و تجربه کشورهای دیگر هم نشان می‌دهد که این حوزه بخش‌هایی از بازار سنتی را به خود اختصاص می‌دهد لذا امید می‌رود ظرف چند سال آینده حجم سرمایه‌گذاری‌ها در این حوزه بیش از رقم کنونی که کمتر از ۱۰۰ میلیارد تومان برآورد می‌گردد، شود».

گذشته از چالش‌های عمومی آنها در برخی کشورها مانند ایران این کسب‌وکارها با چالش‌های اختصاصی نیز مواجه هستند که بسیار قابل تامل است. به عنوان مثال روزنامه ایران در گزارشی در این باره در شماره ۲۳ آبان۱۳۹۵ خود نوشته است: «اکوسیستم نوپای کارآفرینی ایران در هفته‌های گذشته در کانون توجه همان روحیه وکلید واژه‌ای معتبر تحت عنوان «نفوذ»، مورد سوء استفاده برخی رسانه‌ها قرار گرفت تا وانمود کنند بخشی از کار آفرینی‌ها به‌ویژه در فضای مجازی، توطئه غرب برای نفوذ در اقتصاد و فرهنگ ایران هستند». دکتر سعید لیلاز اقتصاددان در گفت‌وگویی با پایگاه تحلیلی خبری کلید ملی دلیل این مخالفت‌ها را این‌گونه بیان می‌کند: « اگر امروز در ایران ندای مخالفت با بخش پیشتاز اشتغال و فناوری شنیده می‌شود به دلیل آن است که این بخش به ضرر عده‌ای است که منافعشان در رکود، عدم اشتغالزایی و کارآفرینی است چرا که مدرن‌شدن اقتصاد، پیشرفت تکنولوژی و باز شدن فضای کسب‌وکار، گشایش‌های بانکی و جذب تکنولوژی بالا در زمینه نفت و... سهم آنها را از رانت‌های سودآور کم می‌کند و به عبارتی تهدیدی برای حاشیه امن‌‌ شان محسوب می‌شود. برای بررسی هر ندای مخالفی در مرحله اول باید دید در ساختار سیاسی، اجتماعی و تکنولوژیکی جامعه، شما کجای سپهر اقتصاد ایستاده‌اید و نسبت شما با بازار چیست. لذا گروهی که منافع خود را از دست رفته می‌دانند در مقابل استارت‌آپ‌ها و مدرن شدن اقتصاد مقاومت می‌کنند. »

سرنوشت استارت‌آپ‌ها به کجا ختم می‌شود

به هر حال با وجود تمام مشکلاتی مانند تامین سرمایه اندک، مشکلات حقوقی و قانونی و نیز نیش و کنایه‌های مخالفان نام‌های جدید در فضای کسب‌وکار کشور رشد استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های شتاب‌دهنده در کشور موج جدیدی در اقتصاد ایران را رقم‌زده است؛ موجی که بسیار نوپاست و همچون هر نوپای دیگری نیاز به حمایت دارد تا بتواند در صورت پذیرفته شدن در محیط خود به نامی بزرگ تبدیل شود. در حال حاضر با توجه به مشکلاتی که اقتصاد کشور با آن دست به گریبان است شاید حتی آرام کردن فضا و برداشتن سنگ‌های متعدد اداری از مسیر این شرکت‌ها خود همانند فرشته نجات آنها عمل کند و همزمان با قرار دادن آنها در مسیر شتاب جلوه‌هایی دیگر از اقتصاد دانش را به رخ اقتصاد خاک گرفته سنتی کشور بکشد.

 (همچنین بخوانید:‌ نقش استارت‌آپ‌ها در اشتغال‌زایی و اقتصاد مقاومتی)